Zespół jelita drażliwego (Irritable Bowel Syndrome, IBS) to jedno z najczęstszych zaburzeń czynnościowych. IBS objawia się najczęściej bólami brzucha, wzdęciami, zwiększoną lub zmniejszoną częstością wypróżnień, a wszystko to znacząco pogarsza jakość życia chorych. Do metod radzenia sobie z tą chorobą oprócz farmakoterapii zaliczyć możemy przeróżne interwencje żywieniowe. Które z nich są jednak najskuteczniejsze? Co jeść, a czego unikać przy IBS?
Czym jest zespół jelita drażliwego? Definicja i objawy IBS
Zespół jelita drażliwego określany jest jako zaburzenie czynnościowe jelit. Czym są zatem takie zaburzenia i na czym polegają? Zaburzenia czynnościowe określane są terminem zaburzeń interakcji mózg-jelito (disorders of gut-brain interactions, DGBI), który wskazuje na ich patomechanizm.
Objawy tych zaburzeń wynikają z wielu złożonych interakcji pomiędzy czynnikami obejmującymi m.in.: dysbiozę jelit (zaburzenie ilościowe i jakościowe składu ekosystemu bakteryjnego jelit), zaburzenia śródbłonkowych funkcji immunologicznych, zmianę przekaźnictwa jelitowego (nadwrażliwość trzewna) i zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym w zakresie przekaźnictwa nerwowego w jelicie i jego funkcji motorycznych.
Zaburzenia czynnościowe charakteryzują się nawracającymi i utrzymującymi się objawami ze strony układu pokarmowego – bólami brzucha, zmianą rytmu wypróżnień, zmianą konsystencji stolca i ogólnie dyskomfortem trawiennym.
Wyróżnia się cztery podtypy IBS:
- z dominującymi zaparciami,
- z dominującą biegunką,
- postać ze zmienną liczbą wypróżnień,
- postać niesklasyfikowaną.
Niestety dotychczas nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyny tych zaburzeń, dlatego trudno o leczenie przyczynowe i skuteczne wyleczenie IBS.
Jak można leczyć zespół drażliwego jelita
W leczeniu IBS kluczowe jest skupienie się na farmakologicznym leczeniu i łagodzeniu dolegliwości (np. leki rozkurczowe, probiotyki, psychobiotyki, antybiotyki, leki przeciwbiegunkowe, spazmolityczne i cholinolityczne, a nawet przeciwdepresyjne) i modyfikacjach w stylu życia.
Bardzo ważne jest dbanie o aktywność fizyczną, odpowiednie zarządzanie stresem (w razie potrzeby również wsparcie psychologiczne), zadbanie o higienę snu oraz prawidłową dietę. Ten ostatni aspekt jest nadal mocno badany, ale wiemy, na co zwrócić szczególną uwagę, co może pomóc złagodzić uciążliwe dolegliwości. Poniżej szczegółowo omawiamy, jaka dieta będzie zalecana przy zespole drażliwego jelita.
Dieta w zespole drażliwego jelita – jaka będzie wskazana?
W przypadku IBS warto zacząć przede wszystkim od konsultacji ze specjalistą. Oprócz leczenia objawowego należy przyjrzeć się dokładniej dotychczasowemu sposobowi żywienia. Dietetyk może pomóc wyłapać popełniane błędy, zasugerować zmiany, które przyniosą ulgę i poprawę samopoczucia.
Przy zespole jelita drażliwego ważne jest nie tylko to, co jemy i z jakich składników korzystamy, ale też objętość poszczególnych posiłków. W zależności od objawów należy dobrać odpowiednią strategię żywienia.
Początkowo należy zacząć od prostych modyfikacji dietetycznych, a dla niektórych osób dobrym rozwiązaniem może być czasowe (4-6 tygodni) włączenie diety z ograniczeniem węglowodanów łatwo fermentujących (low-FODMAP). Natomiast przypadku postaci zaparciowej IBS pomocne może być zadbanie o dostarczanie odpowiedniej ilości błonnika rozpuszczalnego.
Coraz więcej uwagi poświęca się również diecie śródziemnomorskiej, która w najnowszej metalizie (The Lancet Gastroenterology & Hepatology, 2025) wykazała jedną z najwyższych skuteczności w łagodzeniu objawów IBS – poprawiała jakość życia, zmniejszała nasilenie bólu brzucha i wzdęć. Dzięki wysokiej zawartości błonnika rozpuszczalnego, tłuszczów nienasyconych oraz produktów przeciwzapalnych, dieta ta może być również rozważana jako skuteczna i jednocześnie mniej restrykcyjna alternatywa dla diety low-FODMAP. Strategię żywieniową należy zatem dobrać indywidualnie, nie ma bowiem jednego zalecanego sposobu żywienia przy IBS.
Dieta low-FODMAP przy IBS
FODMAP to krótkołańcuchowe węglowodany, które są słabo wchłaniane w jelicie cienkim i szybko fermentowane przez bakterie jelitowe. Związki te obejmują fruktozę, laktozę, fruktany, galaktany i poliole, które znajdują się w szerokiej gamie produktów spożywczych, w tym w owocach, warzywach, produktach mlecznych i sztucznych słodzikach.
Dieta o niskiej zawartości FODMAP polega zatem na zmniejszeniu spożycia tych fermentowanych węglowodanów w celu złagodzenia objawów żołądkowo-jelitowych.
Dieta low-FODMAP przebiega w trzech etapach, które obejmują: eliminację produktów bogatych w FODMAP, stopniowe ponowne wprowadzanie ich do diety i personalizacja zaleceń.
Modyfikacje dietetyczne oparte o zalecenia NICE/BDA
Innymi modyfikacjami dietetycznymi, które warto rozważyć w kontekście IBS, są rekomendacje Brytyjskiego Instytutu NICE i Brytyjskiego Towarzystwa Gastroenterologów. Obejmują one przede wszystkim regularne posiłki, spożywane w spokoju, bez pośpiechu, unikanie pomijania posiłków i długich przerw pomiędzy.
Zaleca się także spożywanie przynajmniej 8 szklanek płynów w ciągu dnia, szczególnie zalecana jest woda oraz napoje bezkofeinowe np. herbata ziołowa. Ograniczyć należy natomiast spożycie kawy i herbaty do 3 filiżanek dziennie oraz wyeliminować z diety alkohol czy napoje gazowane.
Pomocne może być również ograniczenie podaży produktów wysokobłonnikowych (np. pieczywo razowe, ryż brązowy, pełnoziarniste płatki, gruboziarniste kasze), skrobi opornej oraz owoców (do 3 porcji dziennie – porcja to ok. 80 g).
Najlepiej ocenić aktualną podaż błonnika w diecie chorego i w razie potrzeby zastosować odpowiednie modyfikacje, które powinny polegać na ograniczaniu spożycia frakcji nierozpuszczalnych (np. otręby pszenne), a zwiększaniu ilości błonnika rozpuszczalnego (np. babka płesznik, płatki owsiane). U osób z dominującą biegunką zaleca się również unikanie sorbitolu, a u chorych zmagających się ze wzdęciami brzucha i gazami można rozważyć włączenie do diety owsa i siemienia lnianego (do 1 łyżki dziennie).
Dieta oparta o zalecenia PTG-E
Dieta oparta o zalecenia PTG-E skupia się przede wszystkim na stopniowym i indywidualnym podejściu do żywienia pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii zaleca wprowadzenie podstawowych zasad zdrowego odżywiania – regularne spożywanie posiłków, unikanie pokarmów wzdymających, tłustych, ostrych przypraw, alkoholu oraz nadmiaru kofeiny.
Ważną rolę przypisuje się również ograniczeniu fermentujących węglowodanów (FODMAP), które mogą nasilać objawy jelitowe, szczególnie u pacjentów z dominującą biegunką i wzdęciami. Podkreśla się jednak, że dieta low-FODMAP, jako dobrze udokumentowana interwencja żywieniowa, powinna być prowadzona pod kontrolą dietetyka.
Rekomenduje się również stosowanie rozpuszczalnego błonnika (np. babki płesznik), przy jednoczesnym unikaniu błonnika nierozpuszczalnego, który może nasilać objawy. W indywidualnych przypadkach może być również rozważona dieta bezglutenowa.
Wytyczne wyraźnie podkreślają również, że nie zaleca się stosowania diet eliminacyjnych opartych na oznaczaniu stężenia przeciwciał IgG przeciwko pokarmom, ponieważ brak jest wiarygodnych dowodów naukowych na ich skuteczność w leczeniu IBS. Postępowanie dietetyczne według PTG-E powinno być częścią całościowego leczenia IBS, uwzględniającego również edukację, wsparcie psychologiczne i farmakoterapię.
Wdrożenie tych zaleceń może być wyzwaniem w codziennym życiu, dlatego coraz więcej osób korzysta z profesjonalnych usług cateringu dietetycznego. W Wygodnej Diecie oferujemy specjalistyczne plany żywieniowe dostosowane do wymagań osób z nietolerancjami pokarmowymi. W ramach wykupionego planu zapewniamy Ci bezpłatne konsultacje z doświadczonym dietetykiem i profesjonalne wsparcie w doborze diety pudełkowej dostosowanej do Twoich osobistych potrzeb.
Bibliografia:
- Adrych K., Rydzewska G, Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego.Varia Medica 2020 tom 4, nr 1, 52–59, 2020.
- Stróżyk A., Dieta low-FODMAP. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023.
- National Institute for Health and Clinical Excellence. Irritable bowel syndrome in adults. Diagnosis and management of irritable bowel syndrome in primary care. Clinical guideline 61 Update 2017.
- Cuffe M.S i wsp., Efficacy of dietary interventions in irritable bowel syndrome: a systematic review and network meta-analysis. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2025 Jun;10(6):520–536.
- McKenzie, Y. A. i wsp.,British Dietetic Association systematic review and evidence‐based practice guidelines for the dietary management of irritable bowel syndrome in adults (2016 update). Journal of Human Nutrition and Dietetics, 29(5), 549-575.
- Pietrzak, A., Skrzydło-Radomańska, B., Mulak, A., Lipiński, M., Małecka-Panas, E., Reguła, J., & Rydzewska, G. (2018). Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterology Review, 13(4), 167–196.
