Trzustka jest ważnym narządem odpowiedzialnym za produkcję enzymów trawiennych i hormonów regulujących poziom cukru we krwi. Jej choroby zaburzają właściwe trawienie pokarmu, co może prowadzić do ubytku masy ciała i niedożywienia. Z pomocą przychodzi dieta trzustkowa. To specjalny plan żywieniowy, wskazany przy ostrym lub przewlekłym zapaleniu tego narządu. Ma na celu łagodzenie objawów choroby, wspomaganie regeneracji trzustki i odżywienie organizmu. Poniższy artykuł to kompendium o diecie trzustkowej. Przedstawiamy w nim zasady diety trzustkowej, listę produktów zalecanych i niezalecanych oraz przykładowy jadłospis. Zapraszamy do lektury!
Spis treści:
- Krótko o funkcjach trzustki
- Cel diety trzustkowej. Dla kogo jest przeznaczona?
- Zasady diety trzustkowej
- Jak długo stosować dietę trzustkową?
- Dieta trzustkowa – co można jeść? Lista produktów zalecanych
- Dieta trzustkowa – produkty niezalecane
- Dieta trzustkowa – jadłospis
- Dieta trzustkowa – przepisy na lekkie posiłki
Krótko o funkcjach trzustki
Zanim przejdziemy do przedstawienia zasad diety trzustkowej, przyjrzyjmy się bliżej funkcjom tego ważnego narządu.
Trzustka jest gruczołem wewnątrz- i zewnątrzwydzielniczym. Wytwarza i wydziela do przewodu pokarmowego sok trzustkowy, zasobny w enzymy trawiące węglowodany, białka oraz tłuszcze. Zaburzenia we właściwym funkcjonowaniu tego organu, spowodowane ostrym lub przewlekłym zapaleniem, wpływają na produkcje enzymów i powodują szereg zmian w:
- prawidłowym trawieniu pokarmu,
- uzyskiwaniu z niego energii i substancji odżywczych.
W dłuższej perspektywie prowadzi to znacznego ubytku masy ciała, niedożywienia organizmu, bólów brzucha i pogorszenia samopoczucia chorego.
Oprócz enzymów trawiennych trzustka produkuje również dwa kluczowe hormony, które regulują poziom cukru we krwi. To obniżająca poziom cukru we krwi insulina i podwyższający jej stężenie glukagon. Niedobór wytwarzanej insuliny jest związany z rozwojem cukrzycy typu 2 i wymaga stosowania diety cukrzycowej.
Ostry lub przewlekły stan zapalny trzustki może, ale nie musi towarzyszyć cukrzycy. Poniższy artykuł dotyczy chorób trzustki, które przebiegają bez towarzyszącej cukrzycy.
Cel diety trzustkowej. Dla kogo jest przeznaczona?
Dieta trzustkowa dedykowana jest osobom z:
- przewlekłym zapaleniem trzustki,
- ostrym zapaleniem trzustki,
- rakiem trzustki.
Chory niejednokrotnie powinien przebywać w szpitalu z powodu nasilonych objawów. Oprócz leczenia farmakologicznego kluczowe znaczenie dla poprawy stanu zdrowia ma dieta. Najkorzystniej, aby chory samodzielnie jadł posiłki, ale zależnie od jego stanu, żywienie może odbywać się również drogą dojelitową lub dożylną.
Rolą odpowiednio skomponowanego żywienia jest:
- odciążenie trzustki i uspokojenie jej funkcji czynnościowych,
- dostarczenie niezbędnych składników odżywczych,
- uzupełnienie ew. niedoborów substancji odżywczych,
- odżywienie organizmu i przeciwdziałanie spadkowi masy ciała,
- zmniejszenie dolegliwości bólowych,
- normalizację wypróżnień (z powodu problemów trawiennych chorzy często miewają biegunki tłuszczowe).
Zasady diety trzustkowej
Dieta trzustkowa to dieta specjalistyczna, często wysokokaloryczna. W skrócie można określić ją jako lekkostrawny jadłospis z ograniczoną lub optymalną ilością tłuszczów i o odpowiedniej dawce kalorii. Odnosząc się do funkcji trzustki, warto przypomnieć, że ten organ wytwarza kluczowe enzymy odpowiedzialne za rozkład tłuszczów. Z powodu niedoboru tych enzymów chorzy miewają tzw. biegunki tłuszczowe. Dlatego, aby organizm nadal prawidłowo rozkładał tłuszcze, chorzy otrzymują indywidualne dobrane dawki odpowiednich enzymów trawiennych. Dzięki temu zwykle nie ma konieczności ograniczania spożycia tłuszczów ogółem. Osoby z ostrym lub przewlekłym zapaleniem trzustki często są niedożywione, a tłuszcze są wysokokalorycznym składnikiem diety. Ich eliminacja byłaby niekorzystna dla stanu odżywienia.
Pozostając przy tłuszczach, ich źródłem powinny być płynne oleje roślinne lub masło, dodawane do gotowych potraw. Nie należy stosować ich do obróbki kulinarnej, ani czerpać tego składnika z tłustych mięs lub wysokotłuszczowego nabiału. Na diecie trzustkowej zalecane są również oleje MCT. To tłuszcze o średniej długości łańcucha, które nie wymagają trawienia w przewodzie pokarmowym. Nie stanowią więc obciążenia dla układu trawiennego, a są szybkim źródłem energii.
Dieta trzustkowa zaleca spożywanie 5-6 niewielkich objętościowo posiłków w ciągu dnia. Większe mogą powodować dyskomfort trawienny i biegunki. Posiłki powinny zawierać podobną ilość tłuszczów. Zalecane formy obróbki kulinarnej to gotowane w wodzie lub na parze, pieczenie w rękawie i duszenie w niskotłuszczowych sosach własnych bez wcześniejszego obsmażania. Smażenie, podobnie jak tradycyjne pieczenie, nie są wskazane.
Dieta trzustkowa jest delikatna. Smak potraw można wzbogacać za pomocą łagodnych ziół i przypraw. Wśród zalecanych warto wymienić:
- bazylię,
- koperek,
- majeranek,
- oregano,
- natkę pietruszki,
- sok z cytryny,
- cynamon,
- wanilię,
- niewielkie ilości soli.
Bezwzględną zasadą diety trzustkowej jest niespożywanie alkoholu.
Jak długo stosować dietę trzustkową?
Dietę trzustkową najczęściej należy stosować przez całe życie. Jednak o postępowaniu leczniczym i dietetycznym zawsze powinien decydować lekarz prowadzący z dietetykiem.
Dieta trzustkowa – co można jeść? Lista produktów zalecanych
Dieta trzustkowa powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb chorego. Produkty, które z reguły są dobrze tolerowane to:
- warzywa – cukinia, pomidor i papryka bez skórki, sałata, szpinak, marchew, dynia, buraki, pietruszka, cykoria,
- dojrzałe owoce najlepiej bez skórek i pestek, świeże, pieczone lub w postaci musu – pomarańcze i grejpfruty bez skórek, winogrona, banany, morele, brzoskwinie, jabłka, melon, nektarynki,
- ziemniaki – gotowane w wodzie i podane w całości lub w formie puree,
- produkty zbożowe, lecz niepełnoziarniste – jasne pieczywo, kajzerki, bagietka, jasny makaron, makaron nitki, kasza manna, kasza jaglana, biały ryż, płatki ryżowe, mąka pszenna,
- chude produkty mleczne – mleko, jogurt, kefir, maślanka, twaróg, serek ziarnisty,
- chude mięso drobiowe z kurczaka lub indyka bez skóry i tłuszczu, cielęcina, mięso z królika,
- chude ryby – m.in. sandacz, miruna, dorsz, okoń, leszcz,
- jaja gotowane na miękko lub potrawy z białek jaj,
- tłuszcze – oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, olej MCT, masło,
- desery – budyń na chudym mleku, kisiel, galaretka, dżem bez pestek, biszkopty, sucharki.
Dieta trzustkowa – produkty niezalecane
- warzywa – rzodkiewka, rzepa, ogórek, kapusta, brukselka, cebula, grzyby, warzywa kiszone lub konserwowe,
- owoce – wszystkie twarde i niedojrzałe, owoce suszone,
- nasiona roślin strączkowych – soczewica, ciecierzyca, groch, fasola, bób,
- orzechy, nasiona i pestki,
- niektóre produkty mleczne – np. mleko pełne, kwaśna śmietana, sery topione,
- tłuste mięso wołowe, wieprzowe,
- tłuste ryby świeże, konserwowe i wędzone – np. makrela, szprotki, łosoś, węgorz, śledź,
- konserwy mięsne, pasztety, kiełbasy, tłuste wędliny, parówki,
- pełnoziarniste produkty zbożowe – chleb razowy i graham, grube kasze, brązowy ryż, ciemny makaron,
- tłuszcze – smalec, skwarki, boczek, słonina,
- desery – pączki, faworki, tort, ciastka, ciasteczka, czekolada, batoniki,
- napoje – mocna kawa i herbata, kakao, słodkie napoje gazowane i niegazowane,
- każdy rodzaj alkoholu,
- ostre przyprawy np. pieprz, musztarda, keczup, ocet.
Dieta trzustkowa – jadłospis
- śniadanie: kajzerka z masłem i pastą z gotowanego kurczaka, sałata rzymska z pomidorem bez skórki i dressingiem z oliwy oraz soku z cytryny
- II śniadanie: koktajl bananowy na kefirze, sucharki
- obiad: potrawka z indyka i dyni z ryżem jaśminowy
- podwieczorek: waniliowa kasza manna na chudym mleku z musem z brzoskwiniowym
- kolacja: gotowany ziemniak z chudym bazyliowym twarożkiem, gotowana marchewka z masełkiem
Dieta trzustkowa – przepisy
Waniliowa kasza manna na chudym mleku z cząstkami brzoskiwni
Składniki:
- 3 łyżki kaszy manny
- 250 ml mleka 1,5-2% tłuszczu
- łyżeczka cukru waniliowego
- dojrzała brzoskwinia
Sposób wykonania: Mleko przelej do garnka. Od razu dodaj również kaszę i cukier. Garnek ustaw na kuchence na średniej mocy planiku i gotuj do pojawienia się bąbelków powietrza, które świadczą o doprowadzenia zawartości do wrzenia. Często mieszaj zawartość trzepaczką, aby uniknąć powstania grudek. Brzoskwinię umyj, pozbaw skórki i pestek. Następnie pokrój w drobną kostkę i dodaj do gotowej kaszki. Wymieszaj, by równomiernie rozprowadzić owoce.
Lekka pasta z gotowanego kurczaka i marchewki z pieczywem
Składniki na 2-3 porcje pasty:
- ok. 200 g mięsa gotowanego z uda kurczaka,
- 40 g serka śmietankowego,
- kilka gałązek natki pietruszki – wykorzystujemy tylko listki,
- 100 g gotowanej marchwi,
- sól do smaku
Dodatkowo kilka kromek jasnego pieczywa.
Sposób wykonania: Wystudzone ugotowane mięso (można wykorzystać mięso z rosołu) pozbaw kości. Usuń widoczny tłuszcz i skórę, rozdrobnij palcami i przełóż do miseczki. Dodaj pokrojoną ugotowaną marchew, sól i serek śmietankowy. Zblenduj składniki na gładką pastę. Następnie dodaj natkę pietruszki. Ponownie wymieszaj do połączenia składników. Pastą smaruj pieczywo.
Smaczna i zróżnicowana dieta dopasowana do potrzeb organizmu jest jedną z metod dbania o zdrowie i zmniejszania ryzyka rozwoju chorób. Zapraszamy do zapoznania się z ofertą cateringu dietetycznego Wygodna Dieta. Dla wymagających stworzyliśmy dietę pudełkową z wyborem menu. Zachęcamy do jej przetestowania!
Bibliografia:
- Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D.: Dietoterapia. Warszawa 2015, PZWL.
- WSZZ w Kielcach: Dieta w przewlekłych chorobach trzustki. Dostęp online.
