Dieta przy dnie moczanowej – zasady. Co jeść a czego unikać?

Dna moczanowa to schorzenie objawiające się nawracającym zapaleniem stawów. Do powstawania dny moczanowej przyczynia się nadmiar kwasu moczowego we krwi, który krystalizuje i odkłada się stawach lub innych tkankach powodując stan zapalny i silny ból. Ryzyko dny moczanowej zwiększa się wraz z wiekiem. Leczenie jest ukierunkowane na obniżenie zawartości kwasu moczowego we krwi i ograniczenie częstotliwości występowania ostrych ataków dny. W tym celu stosowane są odpowiednie leki oraz dieta o niskiej zawartości puryn. Z artykułu dowiesz się, co jeść a czego nie jeść, aby obniżyć poziom stężenia kwasu moczowego w organizmie.

Spis treści:

1. Dna moczanowa
2. Normy kwasu moczowego we krwi
3. Czym jest kwas moczowy?
4. Rozwój dny moczanowej
5. Rodzaje dny moczanowej
6. Przyczyny dny moczanowej
7. Objawy napadu dny moczanowej
8. Przyczyny ataku dny moczanowej
9. Rozpoznanie dny moczanowej
10. Leczenie dny moczanowej
11. Dna moczanowa – produkty zalecane i niezalecane
12. Dna moczanowa – jadłospis

Dna moczanowa

Dna moczanowa nazywana jest też skazą moczanową lub artretyzmem. To choroba metaboliczna, która przebiega z hiperurykemią, czyli podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we krwi. Polega na odkładaniu się kryształków kwasu moczowego przede wszystkim w stawach, powodując (co pewien czas) bardzo nieprzyjemne objawy, które obniżają jakość życia chorego. Rozpoznanie dny moczanowej wymaga wykonania badań laboratoryjnych i obrazowych, a także wykluczenia innych chorób stawów.

Normy kwasu moczowego we krwi

Normy kwasu moczowego we krwi są zależne od płci. Górna tolerowana granica to:

• u mężczyzn – 5,2 mg kwasu moczowego na dl,
• u kobiet przed menopauzą – 4,0 mg kwasu moczowego na dl,
• u kobiet po menopauzie – 4,7 mg kwasu moczowego na dl.

Hiperurykemię definiuje się jako stężenie kwasu moczowego powyżej 6,8 mg/dl (404 unimol/l). W leczeniu dny moczanowej dąży się do obniżenia i utrzymania do końca życia pacjenta stężenia kwasu moczowego poniżej 6 mg/dl. W przypadku przewlekłej dny moczanowej i u osób z częstymi napadami lub guzkami dnawymi – do poziomu poniżej 5 mg/dl.

Czym jest kwas moczowy?

Kwas moczowy jest końcowym produktem metabolizmu związków purynowych dostarczanych wraz z pożywaniem i wytwarzanych w organizmie. Puryny są obecne w jądrach komórkowych, ponieważ stanowią element materiału genetycznego. W wyniku nasilonego niszczenia komórek, wywołanego np. chorobą, komórki rozpadają się uwalniając związki purynowe. Źródłem puryn jest także żywność – m.in. mięso, ryby, owoce morza.

Sprawdź także: Czy mięso jest zdrowe?

Rozwój dny moczanowej

W przebiegu dny moczanowej dochodzi do:

• nadmiernej produkcji kwasu moczowego,
• nadmiernej podaży związków purynowych, z których powstaje kwas moczowy i jego zwiększonego wchłaniania,
• upośledzonego wydalania kwasu moczowego wraz z moczem, co powoduje koncentrację kwasu moczowego w organizmie,
• lub kombinacji tych mechanizmów.

Wszystkie wymienione powyżej prowadzą do wysokiego stężenia kwasu moczowego we krwi, który zaczyna krystalizować i odkładać się w tkankach słabo unaczynionych (np. więzadłach, ścięgnach) lub nieunaczynionych (np. chrząstkach stawowych). Sprzyja temu niższa temperatura, która przyspiesza proces krystalizacji moczanów.
Dna moczanowa dotyczy najczęściej jednego stawu – przeważnie jest nim pierwszy staw palca stopy (objawy są wówczas nazywane podagrą). Inne miejsce, które może zaatakować dna moczanowa to kostki, kolana, a rzadziej stawy kończyn górnych. Może dotyczyć też tkanek miękkich i nerek. W efekcie nagromadzenia kryształów kwasu moczowego dochodzi do rozwoju zapalenia stawów i stopniowego niszczenia ich tkanek, a nawet deformacji stawu.

Rodzaje dny moczanowej

Dna moczanowa to choroba, która występuje pod dwiema postaciami:

1. Dna moczanowa pierwotna – to choroba dziedziczona. Przyczyną wzrostu stężenia kwasu moczowego we krwi są uwarunkowane genetycznie nieprawidłowości związane z enzymami, które uczestniczą w przemianach puryn.
2. Dna moczanowa wtórna – czyli choroba nabyta w trakcie życia. Winowajcą dny moczanowej jest wówczas niezdrowy tryb życia, stosowanie niezbilansowanej i wysokokalorycznej diety, występowanie chorób towarzyszących (np. sercowo-naczyniowych), zabieg czy stosowanie niektórych leków.

Przyczyny dny moczanowej

Do przyczyn podwyższonego poziomu kwasu moczowego we krwi (hiperurykemii) i rozwoju dny moczanowej należą:

• predyspozycje genetyczne,
• płeć i wiek – dna moczanowa dotyczy częściej dobrze zbudowanych mężczyzn po 40. roku życia, rzadziej kobiet. Ryzyko dny moczanowej rośnie wraz z wiekiem, gdyż po ukończeniu 60. roku życia częstość jej występowania jest porównywalna u obu płci,
• wysokokaloryczna, ciężka i tłusta dieta obfitująca w mięso oraz jego przetwory oraz inne produkty o wysokiej zawartości puryn,
• nadmierna masa ciała – nadwaga lub otyłość,
• niski poziom aktywności fizycznej,
• choroby metaboliczne m.in. hiperlipidemia, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typ 2, otyłość,
• częsta konsumpcja alkoholu, zwłaszcza piwa i mocnych trunków,
• palenie papierosów,
• stosowanie leków, które powodują zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi np. kwas acetylosalicylowy, leki moczopędne,
• uraz, operacja,
• odwodnienie organizmu.

Objawy napadu dny moczanowej

Dna moczanowa charakteryzuje się okresami bezobjawowych remisji, które przerywają występujące co pewien czas ostre napady dny. Atak dny moczanowej rozpoczyna się nagle i niespodziewanie, zwykle w nocy lub wczesnym ranem. Towarzyszy mu silny i narastający ból stawu objętego stanem zapalnym. Skóra w okolicy tego stawu staje się rumiana, napięta i błyszcząca. Czasami podczas ataku dny moczanowej pojawia się też gorączka, dreszcze i uczucie ogólnego osłabienia. W przypadku ostrego ataku dny konieczna jest niezwłoczna wizyta w szpitalu celem podjęcia natychmiastowego leczenia. Choć bez leczenia, wspomniane objawy utrzymują się przeważnie od kilku dni do dwóch tygodni, po czym samoistnie mijają, ich zlekceważenie pogarsza stan zdrowia chorego i zwiększa ryzyko rozwoju najbardziej zaawansowanego stadium choroby, jakim jest dna przewlekła.

Przyczyny ataku dny moczanowej

Jak wspomniano wcześniej, artretyzm charakteryzuje się występowaniem co pewien czas zaostrzeń, pod postacią ataku dny moczanowej. Wśród czynników, które mogą go wywołać, wymieniane są:

• spożycie alkoholu – szczególnie piwa lub mocnych trunków,
• spożycie obfitego posiłku, który zawierał duże ilości mięsa lub innych pokarmów o wysokiej zawartości puryn,
• znaczący wysiłek fizyczny,
• uraz,
• zabieg operacyjny,
• zakażenie,
• zażycie leków np. moczopędnych lub zawierających kwas acetylosalicylowy.

Rozpoznanie dny moczanowej

Jeśli podejrzewasz u siebie dnę moczanową, udaj się do lekarza. Aby specjalista mógł postawić rozpoznanie dny moczanowej, konieczne jest wykluczenie innych chorób stawów, które mogą dawać podobne objawy. Przy diagnostyce w kierunku dny moczanowej przydatne są wyniki:

• badań laboratoryjnych z krwi – m.in. kwasu moczowego, CRP, OB, lipidogramu, kreatyniny,
• ogólnego badania moczu,
• badań obrazowych stawów – USG i RTG.

Leczenie dny moczanowej

Leczenie dny moczanowej ma na celu obniżenie ilości kwasu moczowego we krwi do poziomu optymalnego oraz utrzymywanie takiego stężenia do końca życia. Terapia obejmuje leczenie farmakologiczne dny moczanowej oraz zmianę stylu życia i sposobu odżywiania się chorego. U osób z nadmierną masą ciała dąży się do jej obniżenia.

Dna moczanowa. Zalecenia i zasady diety niskopurynowej

1. Żywienie przy podwyższonym kwasie moczowym zakłada pewne wykluczenia. Mimo to dieta powinna być zbilansowana pod kątem zawartości energii i makroskładników. Zaleca się stosowanie diety o obniżonej zawartości tłuszczu, zwiększonej podaży węglowodanów i optymalnej ilości białka. Dieta chorych na dnę powinna uwzględniać zalecenia żywieniowe, dotyczące chorób współistniejących. Są to najczęściej cukrzyca typ 2, nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu.
2. Osoby z nadmierną masą ciała powinny stosować dodatkowo dietę o obniżonej kaloryczności. Nie wskazane jest stosowanie głodówek, które są związane ze znacznym wzrostem poziomu kwasu moczowego we krwi.
3. W dietoterapii dny moczanowej stosowana jest dieta niskopurynowa, która charakteryzuje się ograniczeniem spożycia produktów bogatych w związki purynowe. Należą do nich m.in. tłuste mięso, tłuste ryby, owoce morza, zupy i sosy na mięsie lub kościach, podroby.
4. Osoba z dną powinna spożywać 3-5 posiłków w ciągu dnia w regularnych odstępach czasu. Głodzenie się zwiększa poziom kwasu moczowego we krwi.
5. Ostatni posiłek powinien być spożyty nie później niż 2 godziny przed snem, ponieważ zatrzymywanie kwasu moczowego nasila się w nocy.
6. Bazę diety powinny stanowić produkty pełnoziarniste, takie jak gruboziarniste pieczywo, kasze, ciemny makaron. Ich spożycie zmniejsza stężenie kwasu moczowego we krwi, a ponadto jest korzystne przy często towarzyszącej cukrzycy typu 2.
7. Kilka razy w tygodniu warto uwzględnić w jadłospisie bogate w białko nasiona roślin strączkowych. Choć są źródłem puryn, ich dostępność jest ograniczona, dlatego spożycie nie przyczynia się do wzrostu stężenia kwasu moczowego we krwi.
8. Osobom z dną moczanową zaleca się spożywanie 4-5-ciu porcji świeżych warzyw, a także 2-3 porcji owoców w ciągu dnia. W przypadku dobrego stanu zdrowia nie zaleca się ograniczenia ilości spożywanych warzyw w ciągu dnia.
9. Polecane są produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu, ponieważ ich spożywanie zmniejsza stężenie kwasu moczowego we krwi. Nie wskazane są przetwory wysokotłuszczowe ze względu na obecność tłuszczów nasyconych o niekorzystnym wpływie na układ sercowo-naczyniowy.
10. Ponieważ dna moczanowa predysponuje do chorób układu sercowo-naczyniowego, posiłki powinny zawierać tłuszcze nienasycone. Ich źródłem są orzechy, nasiona, pestki, awokado, oliwa z oliwek, olej rzepakowy i lniany.
11. W ograniczonych ilościach osoba z dną moczanową może spożywać chude mięso i chude ryby. Zaleca się gotować je w dużej ilości wody, co pozwala obniżyć w nich zawartość puryn. W kontekście pozostałej żywności wskazane formy obróbki kulinarnej to pieczenie w rękawie, gotowanie w wodzie lub na parze. Niezalecane jest smażenie z dodatkiem tłuszczów.
12. Zaleca się ograniczenie spożycia żywności przetworzonej, bogatej w cukier, nasycone kwasy tłuszczowe oraz sól.
13. Przy dnie moczanowej codziennie należy spożywać odpowiednie ilości płynów, czyli przynajmniej 3 litry na dobę. To istotne, gdyż odwodnienie powoduje koncentrację kwasu moczowego w organizmie.
14. Chorym zaleca się wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej o umiarkowanym stopniu intensywności i dopasowanej do indywidualnych możliwości oraz preferencji.
15. W przypadku dny moczanowej przeciwwskazane jest palenie papierosów i konsumpcja alkoholu.

Dna moczanowa – produkty zalecane i niezalecane

Choć dieta przy dnie moczanowej wydaje się być restrykcyjna, jest wiele produktów, które można spożywać na co dzień.
Produkty zalecane to:

• produkty zbożowe pełnoziarniste np. gruboziarniste pieczywo, pieczywo graham, chleb razowy, kasza pęczak, gryczana, makaron z pełnego ziarna, płatki owsiane, brązowy ryż,
• chude mleko oraz jego przetwory np. jogurt naturalny, maślanka, kefir, chudy ser twarogowy,
• warzywa np. pomidory, sałata, szczypiorek, kapusta, marchew, ogórek, cebula, seler, buraki,
• owoce świeże np. truskawki, jagody, borówki, brzoskwinie, wiśnie, jabłka, gruszki, cytrusy,
• wszystkie orzechy bez dodatków np. migdały, orzechy włoskie, laskowe, piniowe, nasiona słonecznika, pestki dyni, siemię lniane,
• rośliny strączkowe tj. soczewica, ciecierzyca, bób, groch, fasola (w przypadku osób starszych i przy nieprawidłowej tolerancji zaleca się ich ograniczenie),
• w ograniczonych ilościach chude ryby np. dorsz, sandacz, mintaj oraz chude mięso z kurczaka, indyka lub wołowina, gotowane w dużej ilości wody,
• oleje roślinne np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy, lniany,
• samodzielnie przygotowane słodycze z małą ilością cukru,
• napoje np. herbatki ziołowe i owocowe, naturalna kawa, wody mineralne,
• przyprawy np. koperek, natka pietruszki, szczypiorek, sok z cytryny, majeranek, cynamon.

Produkty, których lepiej unikać:

• tłuste mięso, wywary z mięsa i kości, konserwy, podroby, wędliny,
• produkty zbożowe oczyszczone tj. kajzerki, biały chleb, kasza manna, jasny makaron,
• tłuste ryby np. halibut, łosoś, makrela, pstrąg śledź,
• owoce morza np. krewetki, małże,
• wysokotłuszczowe produkty mleczne np. sery żółte, pleśniowe i topione, tłuste sery białe, serek mascarpone,
• tłuszcze zwierzęce np. smalec, masło, łój,
• duże ilości suszonych owoców,
• orzechy solone, w karmelu,
• cukier i jego zamienniki takie jak: miód, dżem, marmolada, fruktoza, syrop kukurydziany, syrop glukozowo-fruktozowy,
• słodkie wypieki np. drożdżówki, wyroby z ciasta francuskiego, ciasta z kremem, torty,
• alkohol,
• napoje np. słodzone napoje, soki owocowe.

Dna moczanowa – jadłospis

• Śniadanie: grahamka (mała sztuka lub dwie zależnie od kaloryczności diety) posmarowana chudym twarożkiem ze szczypiorkiem, ćwiartki pomidora z natką pietruszki
• II śniadanie: sałatka owocowa – banan (mała sztuka), pół jabłka, mała kiść winogron, łyżka płatków migdałowych
• Obiad: potrawka z ciecierzycy, dyni, szpinaku i mleczka kokosowego podana z brązowym ryżem
• Podwieczorek: jogurt naturalny z płatkami owsianymi i malinami
• Kolacja: sałatka z pełnoziarnistego makaronu, bobu, suszonych pomidorów, zielonego ogórka z oliwą z oliwek.

Bibliografia:
1. Pęksa J., Malinowska-Karpiel A.: Farmakoterapia i leczenie dietetyczne hiperurykemii oraz napadów dny moczanowej. Farmakoterapia, 2019, 26, 04.
2. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D.: Dietoterapia. Wydanie I. PZWL, Warszawa 2015.
3. Ciborowska H. Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydanie IV. PZWL, Warszawa, 2016..4.
4. NCEŻ: Dna moczanowa. Dostęp online.