Cukrzyca - kompendium wiedzy

Szacuje się, że aż 422 milionów osób choruje na cukrzycę. Jest to jedna z najczęściej występujących chorób przewlekłych na świecie. Z tego artykułu dowiesz się m.in. jakie są przyczyny i objawy cukrzycy oraz jak ją leczyć. 

Spis treści

1. Rodzaje cukrzycy 
2. Przyczyny cukrzycy typu II
3. Objawy cukrzycy typu II
4. Leczenie cukrzycy typu II
5. Dieta w cukrzycy typu II
6. Przykładowe menu dla diabetyka

Rodzaje cukrzycy 

Według Światowej Organizacji Zdrowia cukrzycę dzielimy na cztery typy:

•  Cukrzyca typu I – spowodowana nieodwracalnym uszkodzeniem komórek B trzustki, co prowadzi do całkowitego niedoboru insuliny. Choroba wywołana jest przez proces autoimmunologiczny i dotyczy 5-10% chorych na cukrzycę. 
•  Cukrzyca typu II – to najczęściej występująca postać cukrzycy, dotyczy około 90% chorych. U pacjentów trzustka jest zdolna do wytwarzania insuliny, ale tkanki, na które działa są na nią oporne. 
•  Cukrzyca ciążowa – może występować jako cukrzyca przedciążowa, kiedy w ciążę zachodzi kobieta już chorująca na cukrzycę lub jako cukrzyca rozpoznana po raz pierwszy w ciąży. 
•  Inne specyficzne typy cukrzycy – zaliczamy do nich m.in. genetyczne defekty działania komórek B trzustki, rzadkie postacie cukrzycy wywołane procesem immunologicznym, choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki. 

Przyczyny cukrzycy typu II

Przyczyną cukrzycy typu 2 jest  upośledzenie wydzielania insuliny przez komórki B trzustki oraz insulinooporność - czyli brak wrażliwości komórek organizmu na insulinę. W grupie ryzyka wystąpienia cukrzycy są m.in. osoby:

•  z nadwagą lub otyłością, 
•  z rodzinnym występowaniem cukrzycy, 
•  mało aktywne, 
•  u których wykryto stan przedcukrzycowy, 
•  które miały w ciąży cukrzycę ciążową lub urodziły dziecko o masie > 4 kg,
•  z nadciśnieniem tętniczym i innymi chorobami układu sercowo-naczyniowego, 
•  z dyslipidemią (podwyższone stężenie triglicerydów, małe stężenie cholesterolu frakcji HDL oraz nieprawidłowa ilość cząsteczek LDL), 
•  z zespołem policystycznych jajników. 

Jeśli nie występują objawy hiperglikemii - zbyt wysokiego poziom cukru w organizmie (częste oddawanie moczu, zmęczenie i senność, nudności i wymioty, bóle brzucha i głowy) badanie w kierunku cukrzycy powinno się przeprowadzać co3 lata u każdego powyżej 45 roku życia. 

Sprawdź także: Dieta w insulinooporności - zasady, zalecenia, produkty

Objawy cukrzycy typu II

Konieczne jest prowadzenie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy, ponieważ nawet u połowy osób mogą nie występować objawy. Nieleczona cukrzyca może prowadzić do poważnych konsekwencji m.in.: uszkodzenia lub zaburzenia pracy nerek, oczu czy serca. Do objawów, które mogą wskazywać na możliwość rozwoju cukrzycy zaliczamy:

•  nasilona diureza (wielomocz),
•  wzmożone pragnienie,
•  utrata masy ciała niewytłumaczona celowym odchudzaniem,
•  inne, mniej typowe objawy: osłabienie i wzmożona senność, zmiany ropne na skórze oraz stan zapalny narządów moczowo-płciowych.

Leczenie cukrzycy typu II

Podstawą leczenia cukrzycy jest uzyskanie prawidłowych wartości w zakresie: glikemii (poziom cukru we krwi), ciśnienia tętniczego, lipidogramu (stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL, HDL oraz triglicerydów) i masy ciała. Wszyscy pacjenci powinni być edukowani w zakresie ogólnych zasad prawidłowego żywienia w cukrzycy przez osoby do tego uprawnione (lekarzy, dietetyków, pielęgniarki diabetologiczne, edukatorów diabetologicznych) z wykorzystaniem różnych metod i technik. Szczegółowe zalecenia dietetyczne powinny być indywidualizowane w zależności od potrzeb i możliwości pacjenta.

Dieta w cukrzycy typu II

U pacjentów zmagających się z cukrzycą typu II nadmierna ilość tkanki tłuszczowej przyczynia się do insulinooporności . Podstawowym zadaniem leczenia dietetycznego jest redukcja masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością. Według badań zmniejszenie masy ciała już o 10% poprawia tolerancję glukozy, zmniejsza hiperinsulinemię (podwyższony poziom insuliny we krwi) oraz stężenie triglicerydów (ich nadmiar zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych).   

Podstawowe zalecenia dietetyczne dla osób chorujących na cukrzycę:
1. Węglowodany powinny stanowić około 45% energetyczności diety. Warto wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym, które nie będą powodować wahań glukozy we krwi. Ich głównym źródłem są:

•  niektóre owoce – borówki, truskawki, jagody, śliwki, maliny,
•  warzywa –  marchew, pomidory, brokuły, kalafior, seler, cukinia, 
•  produkty pełnoziarniste – kasza gryczana, kuskus, perłowa, bulgur, ryż dziki, basmati, makaron z mąki pełnoziarnistej, pieczywo z mąki pełnoziarnistej i mieszanej, 

2. Białko powinno dostarczać 15-20% energetyczności diety. Jego źródłem są m.in.:

•  nabiał niesłodzony, bez dodatków – jogurt naturalny, kefir, sery, jaja,
•  chude mięso – drób, cielęcina,  
•  ryby – łosoś, makrela, śledź, sardynka, 
•  nasiona roślin strączkowych – soczewica, ciecierzyca, groch, fasola. 

3. Udział tłuszczu w diecie powinien stanowić 20-40% energetyczności diety. Warto wybierać:

•  oleje roślinne – olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek,
•  orzechy i nasiona– włoskie, laskowe, brazylijskie, pekan, słonecznik, dynię. 

4. Spożycie błonnika pokarmowego powinno wynosić około 15 g na 1000 kcal diety. Źródłem błonnika pokarmowego są m.in.: 

•  produkty zbożowe - kasza gryczana, kasza jęczmienna, ryż brązowy, pieczywo żytnie, płatki owsiane, 
•  nasiona roślin strączkowych – czerwona i biała fasola, groch, soczewica, 
•  orzechy i nasiona – migdały, orzechy laskowe, słonecznik, 
•  warzywa i owoce – jabłka, gruszki, śliwki, truskawki, winogrono, buraki, pomidory, brukselka, kapusta, marchew. 

5. W diecie należy ograniczyć spożycie:

•  czerwonego mięsa, 
•  smażonych potraw, 
•  nasyconych kwasów tłuszczowych – masło, smalec, tłuste mięso, 
•  napojów słodzonych oraz potraw bogatych w cukier dodany,
•  soli (ze wszystkich źródeł) do 5-6 g/dobę. 
•  alkoholu

6. Należy regularnie spożywać: 

•  warzywa i owoce o niskiej zawartości cukrów prostych, 
•  naturalne, fermentowane produkty mleczne.

7. Należy kontrolować wielkości porcji – jeść większą ilość posiłków (5-6) w krótszych odstępach czasu.
Istnieje wiele badań dowodzących skuteczności stosowania diety  śródziemnomorskiej, DASH czy diety roślinnej  w profilaktyce i leczeniu cukrzycy typu 2. W naszej ofercie znajdziesz dietę pudełkową o niskim indeksie glikemicznym jak również dietę pudełkową dla diabetyka dedykowaną osobom z cukrzycą typu 2.   

Przykładowe menu dla diabetyka 

Śniadanie:  Jajko faszerowane pastą z suszonymi pomidorami, sałatka z rzodkiewką, żółtym serem, wędzonym indykiem i szczypiorkiem, pieczywo
Drugie śniadanie: Owsianka z makiem, białą morwą i gruszką
Obiad: Limanda w sosie koperkowym, kasza pęczak, surówka z marchewki z chrzanem 
Podwieczorek: Gryczane placuszki z domowymi powidłami śliwkowymi
Kolacja: Węgierskie leczo z kurczakiem, cukinią i pieczarkami, pieczywo

Bibliografia: 

1. Jeznach-Steinhagen A. 2020. ,,Żywienie Osób z cukrzycą i chorobami towarzyszącymi’’ PZWL
2. Grzymisławski M. 2020. ,,Dietetyka kliniczna’’. PZWL
3. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. 2021 ,, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych z cukrzycą’’ 
 

Paulina Przytuła-Woszczak

Magister dietetyki w cateringu dietetycznym WygodnaDieta.pl. Wiedzę zdobyła podczas studiów na Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie oraz licznych kursów. Główne zainteresowania to profilaktyka chorób cywilizacyjnych oraz wsparcie kobiet z zespołem policystycznych jajników.