Zespół policystycznych jajników - przyczyny, objawy, leczenie

Leczenie Zespołu Policystycznych Jajników wymaga wielowymiarowego działania. Pacjentka może wymagać stałego kontaktu z lekarzem, dietetykiem oraz psychologiem. Z tego artykułu dowiesz się jakie są przyczyny, objawy oraz jak leczyć PCOS. 

Spis treści:

1. PCOS – przyczyny
2. PCOS – objawy
3. PCOS – leczenie
4. PCOS – dieta 
5. PCOS – suplementy 
6. PCOS – a ciąża

PCOS – przyczyny 

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to metaboliczne zaburzenie endokrynologiczne, które występuje u kobiet w wieku rozrodczym. Szacuje się, że choroba dotyka około 10% populacji. Pacjentki cierpiące na PCOS mają skłonność do:

•  zaburzeń rozrodczych, 
•  zaburzeń metabolicznych,
•  zaburzeń sercowo-naczyniowych. 

Do tej pory brak jest pewności co do przyczyny PCOS, sugeruje się jednak, że geny mogą odgrywać ważną rolę.

Grupa ekspertów podczas konferencji w Rotterdamie uznała, że PCOS można rozpoznać u dorosłych kobiet w przypadku występowania 2 z 3 następujących kryteriów:

•  rzadkie owulacje lub ich brak,
•  nadmierna aktywność hormonów o działaniu androgennym (testosteron, dihydrotestosteron, androstendion i dehydroepiandrostendion (DHEA)) potwierdzona w badaniu klinicznym lub laboratoryjnym,
•  cechy policystycznych jajników (PCO) w obrazie ultrasonograficznym po wykluczeniu innych patologii cechujących się hiperandrogenizmem (nadmiernym wydzielaniem androgenów, czyli męskich hormonów).

PCOS – objawy 

PCOS diagnozuje się zarówno u kobiet z prawidłową masą ciała i regularnymi cyklami owulacyjnymi, u których torbiele w jajnikach wykryto podczas rutynowego badania USG, oraz u kobiet z w pełni występującymi objawami choroby. Do objawów zespołu policystycznych jajników zaliczamy:

•  problemy z zajściem w ciążę, a nawet niepłodność, 
•  insulinooporność,
•  nadwagę lub otyłość, 
•  dyslipidemię, która charakteryzuje się podwyższonym stężeniem cholesterolu LDL, trójglicerydów i cholesterolu,
•  hirsutyzm – czyli nadmierne owłosienie, 
•  trądzik, 
•  nadmierne wypadanie włosów lub łysienie, 
•  depresję.

W ciągu ostatnich kilku lat stwierdzono, że zespół policystycznych jajników może nieść za sobą długofalowe konsekwencje zdrowotne. Przyjmuje się, że PCOS wiąże się z:

•  zaburzeniami metabolicznymi - hiperinsulinemią (podwyższonym poziomem insuliny we krwi), insulinoopornością, upośledzeniem funkcji komórek beta trzustki, cukrzycą typu II, otyłością i hiperlipidemią (zaburzeniami cholesterolu i trójglicerydów w osoczu krwi),
•  zwiększonym ryzykiem chorób układu krążenia (nadciśnienia tętniczego, miażdżycy czy zaburzeń lipidowych),
•  zwiększonym ryzykiem nowotworu endometrium.

PCOS – leczenie 

Znaczna część kobiet z PCOS cierpi na otyłość. Modyfikacja diety i stylu życia może poprawić funkcje rozrodcze i płodność. Ponadto u nowo zdiagnozowanych pacjentek powinno się zasugerować wizytę u psychologa, która jest pierwszym krokiem w identyfikacji potencjalnych zaburzeń psychicznych. Wdrożenie takiego postępowania diagnostyczno-leczniczego zapewnia kompleksowe podejście do leczenia pacjentek z PCOS. 

Metody stosowane w leczeniu PCOS zależą przed wszystkim od pożądanego efektu klinicznego: 

•  leczenia niepłodności, 
•  regulacji zaburzeń miesiączkowania, 
•  łagodzenia objawów hiperandrogenizmu (najczęściej hirsutyzmu, który charakteryzuje się nadmiernym owłosieniem typu męskiego, obniżeniem barwy głosu, wzrostem masy mięśniowej, łojotokiem, trądzikiem, łysieniem typu męskiego oraz brakiem miesiączki), 
•  leczenia otyłości.

Do głównych zadań leczenia zalicza się wyeliminowanie objawów hiperandrogenizmu. Występujący trądzik i hirsutyzm mogą być głównymi powodami niskiej samooceny i pogorszenia jakości życia. 

PCOS – dieta 

Leczenie zespołu policystycznych jajników wymaga wielowymiarowego działania. Zmiana stylu życia może, wpłynąć na masę ciała, wskaźnik BMI, poziom glukozy i insuliny we krwi oraz zapobiegać długofalowym skutkom choroby. Dietoterapia powinna być dobrana indywidualnie do aktualnego stanu zdrowia i potrzeb pacjentki. Badania dowodzą, że w przypadku pacjentek zmagających się z nadwagą lub otyłością redukcja masy ciała: 

•  obniża stężenie testosteronu,
•  zwiększa stężenia SHGB (globuliny wiążącej hormony płciowe),
•  przywraca regularne miesiączki oraz stymuluje występowanie spontanicznych owulacji,
•  zmniejsza ryzyko insulinooporności i cukrzycy typu II.

Do podstawowych zalecanych składników diety kobiet z zespołem policystycznych jajników zaliczamy:

Węglowodany
Węglowodany są głównym źródłem energii dla organizmu. Powinny pokryć 30-50% całkowitego zapotrzebowania energetycznego. A ich źródłem są przede wszystkim:

•  ziarna i produkty zbożowe - pieczywo pełnoziarniste, płatki owsiane, otręby, ryż brązowy, grube kasze, razowy makaron
•  nasiona roślin strączkowych - groch, fasola, bób, soja, soczewica
•  warzywa i owoce.  

Białko
Białko jest podstawowym makroskładnikiem diety, dostarcza do organizmu niezbędne aminokwasy. Zapotrzebowanie na ten makroskładnik wynosi 20% dziennego zapotrzebowania energetycznego.. Jego źródłem są: 

•  mięso – kurczak, indyk, wołowina, wieprzowina, 
•  ryby – makrela, pstrąg, śledź, miruna, łosoś, 
•  nabiał – mleko, kefir, jogurt, ser, 
•  jaja, 
•  nasiona roślin strączkowych. 

Sprawdź też:  Ryby w diecie - rola ryb w codziennym odżywianiu

Tłuszcze
Tłuszcze pełnią funkcję energetyczną. Powinny dostarczać około 20-35% energii. Możemy je podzielić na:

•  nasycone kwasy tłuszczowe - masło, przetwory mleczne i smalec,
•  jednonienasycone kwasy tłuszczowe - olej rzepakowy, oliwa z oliwek, orzechy laskowe i migdały,
•  wielonienasycone kwasy tłuszczowe - omega-3 (makrela, śledź, sardynka, łosoś, olej lniany, rzepakowy, orzechy włoskie), omega-6 (olej słonecznikowy, kukurydziany).

Dieta powinna opierać się o wielonienasycone i jednonienasycone kwasy tłuszczowe. Spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych należy ograniczyć do 10% energii diety.

Błonnik pokarmowy 
Niedobór błonnika pokarmowego związany jest z przewlekłymi zaparciami, wzdęciami, zwiększonym ryzykiem rozwoju: kamicy żółciowej, próchnicy, miażdżycy naczyń, otyłości i cukrzycy.

Indeks glikemiczny 
Ze względów zdrowotnych należy również zwracać uwagę na skomponowanie jadłospisu opierającego się o niski ładunek i indeks glikemiczny. Do produktów o niskim indeksie glikemicznym zaliczamy:

•  warzywa kapustne, ogórki, brokuły, kalafior, pomidory, papryka, rzepa, szparagi, grzyby,
•  świeże owoce - jabłka, pomarańcze, gruszki, morele, wiśnie, truskawki, borówki,
•  mleko i przetwory mleczne, 
•  chleb razowy i pełnoziarnisty, przetwory zbożowe z pełnego przemiału,
•  soczewica, fasola, groch, soja, groszek,
•  orzechy i nasiona.

Zdrowa i zbilansowana dieta może zapewnić dobre samopoczucie kobiety z PCOS oraz późniejszy prawidłowy rozwój płodu. Do witamin i składników mineralnych szczególnie ważnych dla przyszłej matki zaliczamy:

Cynk
Cynk ma kluczowe znaczenie dla regulacji wzrostu komórek, uwalniania hormonów, odpowiedzi immunologicznej i reprodukcji. U kobiet z PCOS suplementacja cynkiem wpływa pozytywnie na wiele parametrów, zwłaszcza te związane z opornością na insulinę i równowagą lipidową. W bolesnym miesiączkowaniu suplementacja cynku przed i w trakcie każdego cyklu miesiączkowego może zmniejszać nasilenie bólu menstruacyjnego. Do źródeł cynku zaliczamy:

•  mięso i podroby,
•  nasiona roślin strączkowych,
•  orzechy,
•  pełnoziarniste produkty zbożowe.

Magnez
Magnez utrzymuje stabilność błony komórkowej i łagodzi skutki stresu oksydacyjnego. Jest ściśle związany z cukrzycą typu 2 i innymi chorobami metabolicznymi, pełniąc funkcję w metabolizmie glukozy. Do żywnościowych źródeł magnezu zaliczamy: 

•  zarodki pszenne,
•  kakao naturalne,
•  orzechy arachidowe,
•  nasiona roślin strączkowych - soja, fasola, groch,
•  kasze - jaglana, gryczana, jęczmienna.

Wapń
Wapń wpływa na naczynia krwionośne, skurcze mięśni, przewodnictwo nerwowe i wydzielanie hormonów. Dodatkowo płód wykorzystuje wapń matki do wzrostu kości. Dlatego odpowiednia podaż wapnia stanowi kluczowy element diety kobiet, które planują ciążę. Ponadto jego niedobór może zmniejszać stężenie witaminy D i zwiększać ryzyko nadciśnienia i stanu przedrzucawkowego (zespołu objawów występujących u kobiet po 20. tygodniu ciąży m.in. bóle brzucha, bóle głowy, zaburzenia widzenia i obrzęki) w ciąży. Jednak do tej pory żadne badania nie rekomendują suplementacji wapniem w okresie przed ciążą w celu zapobiegania jej powikłaniom. Do żywieniowych źródeł wapnia zaliczamy m.in mleko i jego przetwory.

Antyoksydanty - witamina A,C, E, selen, karotenoidy, wapń, związki polifenolowe.  
W ostatnich latach coraz częściej zauważa się pozytywny wpływ przeciwutleniaczy na zdrowie człowieka. Stres oksydacyjny to brak równowagi między produkcją wolnych rodników a zdolnością organizmu do obrony przed ich szkodliwym działaniem, które powodują uszkodzenia DNA. Do przeciwutleniaczy oraz ich źródeł zaliczamy: 

•  witaminę A - produkty pochodzenia zwierzęcego (tran, wątroba, masło, pełnotłuste mleko), owoce i warzywa o żółtej, zielonej i pomarańczowej barwie (marchew, dynia, szpinak, papryka, pomidory, morele, wiśnie, brzoskwinie, pomarańcze),
•  witaminę C - warzywa i owoce (papryka, natka pietruszki, brokuł, kalarepa, pomidory, kapusta biała, sałata, fasolka szparagowa, agrest, maliny, truskawki),
•  witaminę E - oleje roślinne, margaryny, pieczywo pełnoziarniste, orzechy laskowe, migdały,
•  wapń - mleko i przetwory mleczne (jogurt, kefir, maślanka, twaróg, sery żółte), ryby i przetwory (konserwy), otręby pszenne, warzywa (szpinak, brokuły, natka pietruszki, buraki, rzepa, jarmuż), fasola biała, soja, mak, migdały, orzechy laskowe,
•  selen - orzechy, podroby (wątróbka, nerki), ryby, kukurydza, czosnek, otręby pszenne, jaja, grzyby, nasiona roślin strączkowych,
•  karotenoidy - warzywa i owoce o żółtej, pomarańczowej i czerwonej barwie (marchew, czerwona papryka, pomidory), zielone liście warzyw (jarmuż, szpinak),
•  związki polifenolowe - flawonole (cebula, jarmuż, brokuł, ciemne winogrono, jabłka, herbata), flawony (seler, cytryna, czerwona papryka, pietruszka), flawanony (pomarańcze, cytryna, grejpfruty), flawanole (winogrono, jabłka, herbata zielona i czarna, fasola), izoflawony (soja, warzywa strączkowe), antocyjany (czarna porzeczka, truskawki, bakłażan, kapusta, aronia), fenolokwasy (białe winogrona, oliwki, kapusta, kiwi, jabłka, wiśnie, pomidory, brzoskwinie, śliwki, jabłka).

Dowiedz się więcej:  Czy mięso jest zdrowe?

Przeprowadzone badania wskazują na możliwy terapeutyczny wpływ ziół:

•  zielona mięta,
•  wierzbownica drobnokwiatowa,
•  lukrecji, 
•  zielona herbata,
•  niepokalanek pospolity.

PCOS – a ciąża

PCOS jest najczęstszym powodem niepłodności, ale pomimo choroby wiele kobiet zachodzi w ciążę. Jeśli zmagasz się z zespołem policystycznych jajników, i planujesz ciążę skontaktuj się ze specjalistą, który pomoże Ci przygotować się do ciąży. Pamiętaj, również o zdrowej i zbilanowanej diecie, którą znajdziesz w naszej ofercie diet pudełkowych.

Bibliografia: 
1. Szydlarska D., Grzesiuk W., Bar-Andziak E. 2010. Via Medica: Kontrowersje wokół patogenezy zespołu policystycznych jajników, 141-146. ISSN 1734–3321 2. Drosdzol-Cop
2. A., Sidło-Stawowy A., Sajdak D., Skrzypulec-Plinta V. 2014., Via Medica Journals: Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników u dziewcząt, 85, 145-148
3. Kousta E., Tolis G., Franks S., 2005. Polycystic ovary syndrome. Revised diagnostic criteria and long-term health consequences. Ippokration Hospital, Athens, Greece (G.T.), Institute of Reproductive & Developmental Biology Imperial College London, Hammersmith Hospital, London U.K. (S.F.) 4(3):133-147
4. Skommer J. 2004. Nowy Lek: Genetyczne podłoże zespołu policystycznych jajników. 72, 2, 148-157.
5. Rodriguez-Paris D., Remlinger-Molenda A., Kurzawą R., Głowińska A., Spaczyński A., Rybakowski F., Pawelczyk L., Banaszek B., 2012., Występowanie zaburzeń psychicznych u kobiet z zespołem policystycznych jajników. 53(4): 955–966. doi: https://doi.org/ 10.12740/PP/OnlineFirst/93105
6. Kuligowska-Jakubowska M., Dardzińska J., Ra- Choń D. 2012. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej u kobiet z zespołem wielotorbielowatych jajników (PCOS). Diabetol. Klin. 1, 185-195.
7. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J., 2020. Normy żywienia dla populacji polski i ich zastosowanie.
8. Douglas C. C., Gower B. A., Darnell B. E., Valle F., Oster R. A., Azziz R., 2006. The role of the diet in treatment of polycystic ovary syndrome. Fertil. Steril. 85, 679-688.
9. Kostecka M., 2018. Zespół policystycznych jajników - rola diety i suplementacji we wspomaganiu leczenia. Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Katedra Chemii Tom 67, 855-862.
 

Paulina Przytuła-Woszczak

Magister dietetyki w cateringu dietetycznym WygodnaDieta.pl. Wiedzę zdobyła podczas studiów na Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie oraz licznych kursów. Główne zainteresowania to profilaktyka chorób cywilizacyjnych oraz wsparcie kobiet z zespołem policystycznych jajników.