Anemia - przyczyny, objawy, dieta i leczenie

Anemia jest stanem chorobowym, w którym stężenie hemoglobiny oraz masa krwinek czerwonych spada poniżej zalecanych norm. Hemoglobina jest białkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jej podstawową rolą jest dostarczanie tlenu, niezbędnego do produkcji energii w tkankach oraz transport zwrotny dwutlenku węgla do płuc [1].

Spis treści:

1. Przyczyny anemii

2. Objawy anemii

3. Diagnostyka anemii

4. Anemia - rodzaje

5. Leczenie niedokrwistości

6. Anemia z niedoboru żelaza

7. Wchłanianie żelaza - co łączyć, a czego lepiej unikać?

8. Anemia z niedoboru kwasu foliowego i witaminy B12 - dieta

9. Anemia w ciąży i po porodzie

10. Dieta w anemii - jadłospis

Przyczyny anemii

Przyczyn występowania anemii może być wiele. Chorobę tę może powodować każdy stan, który prowadzi do niedoboru funkcjonalnej hemoglobiny lub zmniejszonej masy krwinek czerwonych. Ważne jednak, by poprawnie zidentyfikować problem, ponieważ od niego zależy wybór najlepszej formy terapii. Wśród najbardziej powszechnych przyczyn możemy wymienić:

•  niedobory pokarmowe - spowodowane nieodpowiednią dietą (niedoborem żelaza, kwasu foliowego czy witaminy B12), zwiększonym zapotrzebowaniem na te składniki (np. w ciąży) lub zaburzeniami wchłaniania występującymi między innymi w przebiegu celiakii i innych zapalnych chorób jelit;
•  ostre lub przewlekłe krwawienia - poza ich oczywistymi przyczynami jak urazy, warto zwrócić uwagę na problem obfitych miesiączek lub występowania krwi utajonej w kale; prowadzą one do stopniowych lecz regularnych strat krwi, co  może powodować anemię;
•  mutacje genetyczne - w genach odpowiadających za budowę hemoglobiny; odpowiadają między innymi za występowanie anemii sierpowatej;
•  zmiany w morfologii krwinek czerwonych - wynikające głównie z zakażeń i stanów zapalnych.

Objawy anemii

•  utrata energii;
•  osłabienie;
•  łatwe męczenie się;
•  duszności;
•  bóle głowy;
•  zawroty głowy;
•  bladość skóry;
•  uczucie zimna;
•  trudności z utrzymaniem koncentracji i uwagi;
•  szybkie bicie serca, zwłaszcza przy wysiłku fizycznym;
•  obniżona odporność, podatność na infekcje [1,2,3].

Diagnostyka anemii

W przypadku zaobserwowania u siebie któregokolwiek z objawów anemii warto udać się na badania laboratoryjne celem potwierdzenia lub wykluczenia diagnozy oraz ustalenia ewentualnej przyczyny wystąpienia choroby.
Należy wykonać morfologię krwi z rozmazem, by ocenić stężenie hemoglobiny oraz ilość i właściwości krwinek czerwonych. Jest to najprostsze badanie przesiewowe, dlatego dopiero po zaobserwowaniu w nim odchyleń od normy należy pogłębić diagnostykę o:

•  stężenie żelaza we krwi i poziom ferrytyny w surowicy, pozwalające ocenić jak duże są zapasy żelaza w organizmie; 
•  stężenie witaminy B12 i kwasu foliowego, które są niezbędne do produkcji czerwonych krwinek;
•  liczbę retikulocytów i bilirubinę, pozwalające określić jak szybko tworzą się i rozpadają czerwone krwinki;
•  badanie kału na krew utajoną;

Anemia - rodzaje

W zależności od uzyskanych wyników możemy wyróżnić dwa podstawowe typy anemii:

•  anemia mikrocytarna - rodzaj niedokrwistości, w którym w organizmie jest za mała liczba erytrocytów i są one mniejsze niż u osób zdrowych. Najczęstszą przyczyną tego typu anemii jest niedobór żelaza.
•  anemia megaloblastyczna - rodzaj niedokrwistości, w którym w szpiku kostnym wytwarzane są nieprawidłowo zbudowane erytrocyty (zazwyczaj dużo większe niż te u osób zdrowych). Ten typ niedokrwistości jest spowodowany niedoborem witaminy B12 (kobalaminy) i/lub kwasu foliowego. Ten typ anemii najczęściej występuje u osób starszych, ale narażeni są na nią także weganie czy osoby nadużywające alkoholu [4].

Anemia - czy jest groźna?

Mimo, że anemia jest często występującą i dobrze poznaną chorobą nie można zapominać, że stwarza ryzyko dla zdrowia i życia. Niedokrwistość wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością oraz gorszą rekonwalescencją fizyczną po operacjach [5]. Ponadto może ona zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych oraz nasilać powikłania w przebiegu cukrzycy [6,7]. Z tych powodów nie należy lekceważyć niedokrwistości i w przypadku pojawienia się jej objawów niezwłocznie rozpocząć diagnostykę, aby  wdrożyć odpowiednie leczenie lub profilaktykę. 

Leczenie niedokrwistości

Terapia anemii zależna jest od przyczyny choroby. Najczęściej występującą anemię z niedoboru żelaza leczy się podawaniem preparatów żelaza w formie doustnej, dożylnej lub domięśniowej. W przypadku niedoboru kwasu foliowego lub witaminy B12 należy włączyć suplementację tych składników. Ponadto istotne jest, by wyeliminować czynnik wywołujący chorobę (np. uzupełnić niedobory żelaza lub leczyć chorobę podstawową powodującą niedokrwistość). Jedynie w ten sposób uda się zapobiec nawrotom niedokrwistości w przyszłości. W innych rodzajach anemii możliwe jest przetaczanie krwinek czerwonych, a w niektórych chorobach uwarunkowanych genetycznie również transplantacja komórek krwiotwórczych (przeszczepienie szpiku).

Anemia z niedoboru żelaza - dieta

Najczęściej występującym typem niedokrwistości jest właśnie ta z niedoboru żelaza. Zatem, by ją wyleczyć, poza stosowaniem preparatów żelaza, należy zwiększyć spożycie tego pierwiastka razem z żywnością. 

Żelazo znajduje się w:

•  mięsie - szczególnie czerwonym (wołowinie i wieprzowinie) oraz podrobach. Jednak jego spożycie nie powinno być zbyt częste ze względu na wysoką zawartość tłuszczów nasyconych i cholesterolu;
•  jajach - przede wszystkim w żółtkach. Mimo to, tak samo jak spożycie mięsa, ich konsumpcja powinna być ograniczona;
•  produktach zbożowych pełnoziarnistych - najwięcej żelaza występuje w gryce, prosie, życie i owsie. Warto więc spożywać pieczywo, kasze, płatki i otręby;
•  nasionach roślin strączkowych - zaczynając na soi i jej przetworach (mleku i tofu) przez wszystkie gatunki fasoli, po ciecierzycę, soczewicę i groch;
•  warzywach - przede wszystkim liściastych, kapustnych oraz burakach;
•  owocach -  na pierwszy plan wysuwają się morele, śliwki, maliny i jabłka;
•  orzechach i pestkach -  w szczególności pistacjach i pestkach dyni, sezamie i maku;
•  kakao oraz w tabliczce gorzkiej czekolady.

Wchłanianie żelaza - co włączyć do diety, a czego lepiej unikać

Nie wystarczy jednak włączyć do diety produkty bogate w żelazo. Należy również zadbać o jego wchłanianie, które zależy od skomponowania posiłków i składników w nich występujących.

By poprawić wchłanianie żelaza warto:

•  sięgać po jego odzwierzęce źródła. Występujące w nich żelazo hemowe przyswaja się lepiej niż ze źródeł roślinnych;
•  do posiłków bogatych w żelazo pochodzenia roślinnego dodawać produkty bogate w witaminę C (paprykę, porzeczki, aronię, dziką róże, cytrusy, natkę pietruszki);
•  spożywać pieczywo na zakwasie i inne produkty fermentowane, (np. kapustę kiszoną) - kwas mlekowy w nich obecny poprawia wchłanianie żelaza roślinnego;
•  moczyć  nasiona roślin strączkowych przed spożyciem, by zwiększyć ich strawność;
•  unikać spożywania do posiłków kawy i herbaty - zawarte w nich taniny utrudniają wchłanianie żelaza. Najlepiej zatem wypijać je między posiłkami.

Anemia z niedoboru kwasu foliowego i witaminy B12 - dieta

W przypadku anemii megaloblastycznej należy zwiększyć spożycie witaminy B12 i kwasu foliowego. Trzeba wiedzieć, że witamina B12 występuje jedynie w produktach odzwierzęcych. Dlatego osoby na diecie roślinnej obowiązkowo muszą ją suplementować. Reszta powinna zwiększyć w swojej diecie spożycie mięsa, jaj i produktów mlecznych. 

By zwiększyć konsumpcję kwasu foliowego do jadłospisu należy włączyć:

•  zielone warzywa liściaste;
•  warzywa kapustne;
•  buraki;
•  nasiona roślin strączkowych;
•  jaja kurze;
•  sezam;
•  nasiona słonecznika;
•  chleb żytni pełnoziarnisty;
•  ryż brązowy;
•  produkty drożdżowe.

Anemia w ciąży i po porodzie

Niedokrwistość jest chorobą, która często dotyka kobiet ciężarnych i młodych mam. Dzieję się tak, ponieważ w ciąży znacząco zwiększa się zapotrzebowanie na żelazo, kwas foliowy i witaminę B12. Wymaga to od przyszłej mamy odpowiedniej zmiany sposobu żywienia, by zapobiec niedoborom pokarmowym lub, jeśli jest to niezbędne, wdrożenia odpowiedniej suplementacji. Nieleczona anemia może niestety prowadzić do powikłań, w tym do przedwczesnego porodu czy urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową [8].

Anemia w ciąży - co jeść?

Najłatwiejszym sposobem na zapobieganie wystąpienia niedokrwistości jest stosowanie bogatego w newralgiczne składniki odżywcze jadłospisu. Dlatego dieta przyszłej mamy powinna zostać wzbogacona o: buraki, warzywa liściaste oraz kapustne, natkę pietruszki, tymianek, kaszę jaglaną i gryczaną, nasiona roślin strączkowych, orzechy, pestki dyni, jaja, czerwone mięso i suszone morele.

Dieta w anemii - jadłospis

Śniadanie:
Kanapki z pastą jajeczną z suszonymi pomidorami i tymiankiem
(chleb żytni na zakwasie, jajko, jogurt naturalny, suszone pomidory, świeży tymianek, pomidory koktajlowe)

Drugie śniadanie:
Zielony koktajl orzechowy 
(gruszka, liście szpinaku, liście natki pietruszki, masło orzechowe, płatki owsiane, mleko sojowe)

Obiad:
Roladki wołowe z cebulą i ogórkiem kiszonym , kasza gryczana i gotowane buraczki
(mięso wołowe, musztarda, ogórek kiszony, cebula, bulion warzywny, kasza gryczana, burak, jabłko, sok z cytryny)

Podwieczorek:
Sałatka z brokułem i serem feta:
(brokuł, ser feta, jogurt naturalny, pestki dyni, czosnek)

Kolacja:
Jaglanka z malinami i orzechami włoskimi
(płatki jaglane, mleko 2%, syrop klonowy, nasiona lnu, maliny, orzechy włoskie)

Nasze diety pudełkowe są zróżnicowane i dostarczają wszystkich niezbędnych wartości odżywczych. Zapraszamy do skorzystania z konsultacji z naszym dietetykiem, który odpowie na wszelkie pytania dotyczące diet, ich kaloryczności oraz naszej oferty.  
 

Bibliografia:

1. Kassebaum, Nicholas J., and GBD 2013 Anemia Collaborators. "The global burden of anemia." Hematology/oncology clinics of North America 30.2 (2016): 247-308.
2. Lanier, J. Brian, James J. Park, and Robert C. Callahan. "Anemia in older adults." American family physician 98.7 (2018): 437-442.
3. DeLoughery, Thomas G. "Iron deficiency anemia." Medical Clinics 101.2 (2017): 319-332.
4. Szczepanek-Parulska, Ewelina, Aleksandra Hernik, and Marek Ruchała. "Anemia in thyroid diseases." Pol Arch Intern Med 127.5 (2017): 352-360.
5. Lasocki, Sigismond, et al. "Iron deficiency diagnosed using hepcidin on critical care discharge is an independent risk factor for death and poor quality of life at one year: an observational prospective study on 1161 patients." Critical care 22.1 (2018): 1-8.
6. Kaiafa, Georgia, et al. "Is anemia a new cardiovascular risk factor?." International journal of cardiology 186 (2015): 117-124.
7. He, Bin Bin, et al. "Relationship between anemia and chronic complications in Chinese patients with type 2 diabetes mellitus." (2015): 277-283.
8. Breymann, Christian. "Iron deficiency anemia in pregnancy." Seminars in hematology. Vol. 52. No. 4. WB Saunders, 2015.

Natalia Chmielewska

Dyplomowany dietetyk, entuzjastka racjonalnej diety i miłośniczka dobrego jedzenia. Ukończyła Warszawski Uniwersytet Medyczny. Na co dzień działa w social mediach pod nazwą Dietetyczka Nati, szerząc wiedzę na temat zdrowego odżywiania i udowadniając, że zbilansowana dieta nie musi być pełna wyrzeczeń. Tworzy własne e-booki i pomaga zmienić sylwetkę, poprawić stan zdrowia oraz poczuć się dobrze w swoim ciele.