Dieta antyhistaminowa – zasady. Czym jest nietolerancja histaminy oraz jakie są jej objawy?

Dieta antyhistaminowa polega na spożywaniu pokarmów, które charakteryzują się niską zawartością histaminy oraz nie powodują jej zwiększonego wydzielania w organizmie. Źródłem histaminy jest przede wszystkim żywność marynowana, kiszona, peklowana lub produkowana metodą długiego dojrzewania. W przypadku nietolerancji histaminy menu jest dopasowane indywidualnie do stanu zdrowia, chorób towarzyszących oraz ilości tolerowanej histaminy przez chorego.

Spis treści:

1. Czym jest histamina i jakie pełni role?
2. Czym jest nietolerancja histaminy?
3. Objawy nietolerancji histaminy
4. Diagnostyka nietolerancja histaminy
5. Na czym polega dieta antyhistaminowa?
6. Zasady diety antyhistaminowej
   • I Faza eliminacji
   • II Faza testu
   • II Dieta długoterminowa
7. Dieta antyhistaminowa. Produkty dozwolone i niezalecane
8. Przepisy diety antyhistaminowej

Czym jest histamina i jakie pełni role?

Histamina to hormon tkankowy, który należy do grupy amin biogennych. W organizmie, w formie nieaktywnej jest magazynowana w komórkach tucznych, które należą do układu odpornościowego i uczestniczą w reakcjach alergicznych. Komórki tuczne uwalniają histaminę po kontakcie z alergenem, a także pod wpływem różnych czynników zewnętrznych, w tym spożywanych pokarmów i zażywanych leków. Należą do nich m.in.:

• środki znieczulające,
• środki kontrastowe,
• leki mukolityczne, diuretyczne lub antybiotyki,
• naturalne beznoesany obecne np. w truskawkach, cynamonie,
• siarczyny znajdujące się w winie.

Poza udziałem w reakcjach zapalnych histamina reguluje procesy fizjologiczne i pełni funkcje neuroprzekaźnika w układzie nerwowym. Działa poprzez stymulację kilku różnych receptorów wpływając na funkcjonowanie wielu układów. Jej obecność w organizmie jest niezbędna.

Warto wiedzieć, że niektóre produkty spożywcze zawierają histaminę lub przyczyniają się do jej wzmożonego uwalniania z komórek tucznych. Histamina powstaje z histydyny, czyli jednego z 20 aminokwasów budujących cząsteczki białka. Jest obecna w różnych pokarmach, a ponadto powstaje w wyniku działania bakterii, które mogą być dodane do produktu celowo np. w procesie wytwarzania wina, a także obecne na powierzchni produktu stanowiąc zanieczyszczenie i powodując psucie się żywności. Więcej histaminy zawierają produkty długo przetrzymywane, marynowane czy peklowane, niż te same produkty świeże.

Czym jest nietolerancja histaminy?

Nietolerancja histaminy to rzadko spotykana forma nieprawidłowej reakcji na spożyty pokarm, który zawiera tę aminę lub wpływa na jej zwiększone uwalnianie. Na obecną chwilę jej dokładny mechanizm nie został do końca poznany. Zgodnie z dotychczasowym stanem wiedzy, nietolerancja histaminy wynika z braku równowagi pomiędzy ilością dostarczanej wraz z pokarmem i uwalnianej z komórek tucznych histaminy a zdolnością organizmu do jej rozłożenia.

Warto wiedzieć, że w zdrowym organizmie histamina rozkładana jest przede wszystkim za pomocą enzymu DAO (diaminooksydaza). W mniejszym stopniu za rozkład histaminy odpowiada drugi enzym HNMT (N-metylotransweraza). Wyróżnia się co najmniej trzy możliwe przyczyny zaburzeń wytwarzania lub działania DAO, które prawdopodobnie prowadzą do rozwoju nietolerancji. Są to:

• wrodzony niedobór enzymu DAO, wywołany defektem genetycznym,
• przemijający niedobór DAO, który może być związany ze stanem zapalnym jelit lub infekcją przewodu pokarmowego, po wyleczeniu choroby nietolerancja ustępuje lub dochodzi do złagodzenia jej objawów,
• niedobór wywołany czynnikami środowiskowymi np. stosowaniem niektórych leków, spożywaniem alkoholu lub niedoborami substancji niezbędnych do wytwarzania enzymu DAO – to m.in. witamina B6, witamina C, cynk oraz miedź.

Nietolerancja histaminy bywa nazywana pseudoalergią, mimo że nie angażuje układu odpornościowego. Choć jej objawy są podobne do tych, jakie daje reakcja alergiczna, we krwi pacjentów nie obserwuje się podwyższonego poziomu przeciwciał IgE, które są wtedy wydzielane.

Objawy nietolerancji histaminy

Objawy nietolerancji histaminy są liczne i bardzo zróżnicowane, ponieważ histamina wpływa na funkcjonowanie wielu układów. Zwykle mają niewielkie lub umiarkowane nasilenie. Pojawiają się po ok. 20-30 minutach po zjedzonym posiłku i samoistnie mijają po kilku godzinach.

Osoba nietolerująca histaminy może doświadczać objawów ze strony różnych układów. Są to:

• dolegliwości trawienne – ból żołądka, uczucie pełności, mdłości, odbijanie, skurcze jelit, wzdęcia, biegunka, wymioty,
• symptomy dermatologiczne – podrażnienie i świąd skóry, pokrzywka, zaczerwienienie i swędzenie oczu,
• objawy ze strony układu oddechowego – trudności w oddychaniu, katar z dużą ilością wydzieliny, przekrwienie błony śluzowej nosa,
• objawy sercowo-naczyniowe – niskie ciśnienie krwi, zaburzenia rytmu pracy serca,
• objawy neurologiczne – ból głowy, migrena.

Diagnostyka nietolerancja histaminy

Zespół nietolerancji histaminy jest rzadko spotykaną formą niepożądanych reakcji pokarmowych. Obecnie jego mechanizm nie jest szczegółowo poznany, w związku z czym nie ma opracowanym metod ani markerów pozwalających na jednoznaczną diagnozę. Choć ocenianie poziomu histaminy i enzymu DAO we krwi pacjentów jest możliwe, wg niektórych autorów ma ograniczenia diagnostyczne i jest mało wiarygodne. Poziom histaminy i DAO może się różnić u pacjentów w zależności od przyjmowanych leków i chorób towarzyszących, wyniki mogą być też zmienne u tej samej osoby. Nie zaleca się ich wykonywania w pierwszych etapach stawiania diagnozy, natomiast w przypadku niektórych pacjentów może umożliwić jej postawienie. Obecnie zespół nietolerancji histaminy stwierdza się po wykluczeniu innych chorób powodujących podobne objawy.

Na czym polega dieta antyhistaminowa?

Antyhistaminowa dieta ma na celu ograniczenie spożywania produktów zawierających duże ilości histaminy oraz tych, które przyczyniają się do jej wzmożonego uwalniania z komórek tucznych. Aby prawidłowo przeprowadzić leczenie żywieniowe, podczas komponowania jadłospisu należy wziąć też pod uwagę inne aminy obecne w żywności, które są metabolizowane z udziałem enzymu DAO. To m.in. putrescyna czy spermidyna. Efektem stosowania diety ma być obniżenie stężenia histaminy we krwi i ustąpienie objawów nietolerancji, co wiąże się z poprawą jakości życia chorego.

Jednocześnie dieta lecznicza powinna być prawidłowo zbilansowana i pełnowartościowa, a więc dostarczać optymalnych ilości białka, węglowodanów, tłuszczów oraz witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego. Warto dodać, że osoba nietolerująca histaminy może również źle tolerować inne składniki żywności np. fruktozę, laktozę czy sorbitol. Dlatego komponując jadłospis, należy wziąć to pod uwagę. Ponieważ prawidłowe zbilansowanie menu może być problematyczne, na etapie wprowadzenia diety antyhistaminowej, warto skorzystać z pomocy doświadczonego dietetyka lub lekarza.

Zasady diety antyhistaminowej

Dieta antyhistaminowa to dieta eliminacyjna. Obecnie zaleca się stosowanie jej w trzech etapach. Ma to doprowadzić do opracowania indywidualnej listy produktów dozwolonych i dobrze tolerowanych przez pacjenta.

I Faza eliminacji

Faza eliminacji. Jej głównym celem jest zmniejszenie objawów nietolerancji na tyle, ile jest to możliwe. Na tym etapie dieta jest najbardziej restrykcyjna, ponieważ dopuszczone do spożycia są wyłącznie produkty o niskiej zawartości histaminy. Wskazane jest, aby unikać produktów zawierających histaminę w dużych ilościach oraz tych, które mogą powodować jej uwalnianie. Czas trwania tej fazy jest dyskusyjny - przeważnie zaleca się ją stosować ok. 2-8 tygodni.

II Faza testu

Faza testu. Na tym etapie podejmowane są próby ponownego wprowadzania pokarmów wykluczonych. Ten etap wymaga od chorego indywidualnych obserwacji. Polecany do tego jest dzienniczek, w którym notowane są spożyte produkty wraz z ilością, godziną spożycia oraz ew. niepożądanymi objawami.

II Dieta długoterminowa

Dieta długoterminowa. To stosowanie jadłospisu opartego o żywność z niską zawartością histaminy, a także indywidualnie dobrze tolerowane pokarmy.

Dieta antyhistaminowa. Produkty dozwolone i niezalecane

Zawartość histaminy w produktach jest bardzo różna. Będąc na diecie antyhistaminowej, należy oprzeć jadłospis o produkty, które charakteryzują się niewielką ilością histaminy. Są to produkty, w których jej stężenie mieści się w przedziale od 5-50 mg/kg. Wg niektórych autorów, pokarmy niskohistaminowe zawierają jej nie więcej niż 1 mg/kg.

Warto zaznaczyć, że osoby ze stwierdzoną nietolerancją histaminy powinny unikać spożywania pokarmów z wysoką zawartością histaminy. Ponadto powinny zwracać uwagę na to, czy w posiłku nie występuje kilka artykułów, które charakteryzują się jej niską lub średnią zawartością. Może wówczas dojść do jej skumulowania i wywołania objawów nietolerancji. Spożywane produkty powinny być możliwie jak najświeższe. Niezalecana jest żywność kwaszona, wytwarzana z udziałem bakterii (np. długo dojrzewające wędliny lub sery), a także przetrzymywana.

Lista produktów zalecanych, czyli z małą ilością histaminy – przykłady:

• owoce: jabłka, morele, brzoskwinie, jagody, arbuz, rabarbar, wiśnia,
• warzywa: cukinia, cykoria, dynia, papryka, kukurydza, brokuły, kalafior, sałata, cebula, czosnek,
• nasiona: mak, kokos, pestki dyni, nasiona słonecznika,
• produkty zbożowe: ryż, kukurydza, gryka, proso,
• oleje roślinne,
• świeże mięso lub natychmiast zamrożone: wołowina, jagnięcina, drób, cielęcina, wieprzowina,
• świeże ryby lub natychmiast zamrożone: mintaj, pstrąg, dorsz.

Lista produktów niezalecanych, czyli z dużą ilością histaminy:

• mięso marynowane i dojrzewające np. kiełbasy, szynki,
• owoce morza i ryby: łosoś, makrela, sardynki, śledź,
• konserwy np. sardynki w oleju, makrela w oleju, tuńczyk z puszki,
• półtwarde i twarde długo dojrzewające sery np. grana padano, parmezan, camembert, gouda, cheddar, feta,
• orzechy: włoskie, ziemne, nerkowca, migdały, pistacje,
• owoce: limonka, pomarańcza, awokado, truskawki, śliwki, kiwi, dojrzałe banany, maliny,
• warzywa: kiszona kapusta i inne kiszonki, szpinak, pomidory, bakłażan, szparagi,
• piwo i wino,
• fermentowane produkty sojowe: miso, sos sojowy, tempeh,
• czekolada i kakao.

Przepisy diety antyhistaminowej

Jaglanka na napoju sojowym z brzoskwiniami

Składniki:

• 4 łyżki suchej kaszy jaglanej,
• 150 ml napoju sojowego bez dodatku cukru,
• 1 brzoskwinia.

Sposób wykonania:

1. Kaszę ugotuj do miękkości na napoju sojowym.
2. Gotową kaszę przełóż do miseczki i udekoruj cząstkami brzoskwini.
   
   

Kasza gryczana w kokosowym sosie dyniowym z tofu

Składniki:

• 5 łyżek suchej kaszy gryczanej,
• pół kostki tofu naturalnego,
• mały kawałek dyni hokkaido (nie wymaga obierania),
• 7 łyżek mleczka kokosowego,
• 50 ml wody,
• łyżka oleju rzepakowego,
• sól do smaku.

Sposób wykonania:

1. Kaszę ugotuj w wodzie zgodnie z przepisem producenta.
2. Tofu pokrój w kostkę i przyrumień na patelni z rozgrzanym olejem.
3. Dodaj pokrojona w drobną kostkę dynię i ok. 50 ml wody. Duś aż dynia zmięknie lub się rozpadnie.
4. Dodaj mleczko kokosowe, chwilę podduś. Sos podawaj z ugotowaną kaszą.

Bibliografia:
1. Rzodkiewicz P., Wojtecka-Łukasik E., Maśliński S.: Rola histaminy w chorobach reumatycznych. Reumatologia 2010; 48, 1: 49–53.
2. Sònia Sánchez-Pérez et. al.: Biogenic Amines in Plant-Origin Foods: Are they Frequently Underestimated in Low-Histamine Diets? Foods. 2018 Dec; 7(12): 205.
3. Bartuzi M., Ukleja-Sokołowska N.: Nietolerancja histaminy, a dieta człowieka współczesnego. Alergia Astma Immunologia 2021, 26, 4, 82-88.
4. Sieńczewski Ł.: Nietolerancja Histaminy - diagnostyka oraz postępowanie żywieniowe. Food Forum 2018, 2, 24.
5. Cieślik I., Migdał W.: Aminy biogenne w żywności. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2011, XLIV, 4, 1087-1096.
6. Kamp A.: Zdrowa dieta przy nietolerancji histaminy. 100 smacznych potraw pozbawionych histaminy. Wydawnictwo Olesiejuk.