Dieta wątrobowa - zasady i wskazania do stosowania

Dieta wątrobowa jest potocznym określeniem sposobu żywienia mającym na celu ,,oszczędzanie” wątroby oraz wsparcie w jej regeneracji. Dieta ta odżywia organizm przy dodatkowym ograniczeniu produkcji żółci przez wątrobę. Takie zmniejszenie intensywności jej pracy pozwala na odbudowę komórek miąższu tego narządu, by odzyskała zdrowie i mogła ponownie spełniać wszystkie swoje funkcje [1,2]. 

Spis treści: 

1. Jaka jest rola wątroby w organizmie człowieka?

2. Wskazania do diety wątrobowej - kiedy się ją stosuje? 

3. Badania wątroby - jak sprawdzić w jakim jest stanie? 

4. Dieta wątrobowa - co jeść?

5. Dieta wątrobowo-cukrzycowa

6. Dieta trobowa - jadłospis 

Jaka jest rola wątroby w organizmie człowieka?

Podstawową rolą wątroby jest produkcja żółci  niezbędnej  do pełnego rozkładu  tłuszczów w układzie pokarmowym. Ponadto wątroba pełni funkcje detoksykacyjne, neutralizując alkohol, metabolity leków i inne niebezpieczne związki, które dostają się do naszego organizmu (konserwanty, barwniki, metale ciężkie itp). Nie są to jednak wszystkie funkcje jakie spełnia. Dodatkowo są w niej magazynowane i przekształcane do aktywnych form witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i K) oraz zachodzi kontrola produkcji cholesterolu i trójglicerydów. 

Wskazania do diety wątrobowej- kiedy się ją stosuje?

Wskazaniem do rozpoczęcia diety wątrobowej są wszystkie schorzenia tego narządu, prowadzące do jej uszkodzenia. Jest to między innymi alkoholowe lub niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Dochodzi do niego w wyniku niezdrowej, przetworzonej i obfitującej w cukry proste i tłuszcze diety oraz nadmiernego spożywania alkoholu. Do chorób wątroby mogą przyczyniać się również wirusy, w tym  WZW typu A, B i C. Stosunkowo nowo odkrytym czynnikiem predysponującym do rozwoju chorób wątroby jest jej uszkodzenie przez stosowanie ziół i suplementów diety z niesprawdzonych źródeł. Mogłoby się wydawać, że składniki pochodzenia naturalnego o potencjalnym działaniu prozdrowotnym nie mogą być toksyczne dla żadnego narządu. Jednak w krajach wysoko rozwiniętych ziołolecznicznictwo jest coraz częstszą przyczyną uszkodzeń wątroby [3].

Dobrą wiadomością jest fakt, że wątroba posiada zdolność do regeneracji. Oznacza to, że w wielu przypadkach odpowiednio wczesne wykrycie choroby i idąca za nim zmiana stylu życia oraz rozpoczęcie leczenia  pozwalają na powrót wątroby do stanu pełnego zdrowia. Kiedy jednak jej stan nie jest regularnie monitorowany może dojść do nieodwracalnych zwłóknień w komórkach miąższu. Dlatego tak ważne jest wykonywanie regularnie badań profilaktycznych i odpowiednio wczesne wdrożenie dobrej jakościowo diety wątrobowej [4].

Badania wątroby - jak sprawdzić w jakim jest stanie?

Najbardziej podstawowymi wskaźnikami zdrowia wątroby są stężenia ALT (aminotransferazy alaninowej), AST (aminotransferazy asparaginianowej) i bilirubiny w surowicy. Możemy je sprawdzić wykonując badania biochemiczne krwi. Drugą, niemniej ważną metodą oceny stanu tego narządu jest badanie obrazowe USG. Pozwala ono ocenić wygląd miąższu wątroby i komórek w nim zawartych. 

Dieta wątrobowa – zasady:

•  Do zaburzeń w funkcjonowaniu wątroby dochodzi często u osób z nadmierną masą ciała. W tych przypadkach warto, by dieta miała obniżoną wartość kaloryczną. Redukcja masy ciała zmniejsza stłuszczenie wątroby i wzmaga jej regenerację. Jednak w procesach regeneracyjnych bardzo istotny jest prawidłowy stan odżywienia. Dlatego powinniśmy decydować się na deficyt rzędu 200-300 kcal dziennie. 
   
•  By nasilić procesy odnowy  jadłospis powinien zawierać nieco więcej białka, niż dieta osoby zdrowej. Dlatego powinno się w nim znaleźć chude mięso, ryby, chudy nabiał i nasiona roślin strączkowych. Jednak nie należy też nadmiernie zwiększać podaży tego makroskładnika [1].
   
•  Tłuszcze w diecie wątrobowej powinny zostać ograniczone. Bardzo ważne jest, by dokładnie dobierać ich źródła. Najbardziej niebezpieczne są tłuszcze trans i tłuszcze nasycone, które znajdziemy w tłustym mięsie i nabiale, oleju kokosowym, palmowym oraz żywności przetworzonej. Zamiast tych produktów powinniśmy spożywać oliwę z oliwek, olej lniany, ryby oraz orzechy i pestki. Te ostatnie są ciężkostrawne, dlatego nie każdy pacjent ze schorzeniami wątroby może się po nich czuć dobrze. Jeśli tolerancja na orzechy i pestki jest ograniczona, można włączyć do diety ‘’masła’’ orzechowe. Są one źródłem zdrowych tłuszczów nienasyconych, które nawet mimo chorób wątroby, są niezbędnym  składnikiem diety [2]. 
   
•  W chorobach wątroby powinniśmy zmienić źródła węglowodanów w diecie. Nieintuicyjnym może być fakt, że fruktoza, czyli cukier owocowy, nasila stłuszczenie i uszkodzenia wątroby. Nie oznacza to, że powinniśmy wyeliminować z diety wszystkie owoce. Jednak warto zrezygnować ze wszystkiego, co zawiera w swoim składzie syrop glukozowo-fruktozowy, a owoce spożywać z umiarem (do 200 g dziennie), wybierając te o niższej zawartości cukrów. Świetnie sprawdzą się owoce jagodowe. Ponadto ważnym elementem diety są węglowodany złożone, które znajdziemy w mąkach, makaronach, kaszach, pieczywie, płatkach i ryżu. Jeśli wersje pełnoziarniste są dobrze tolerowane, będą najzdrowszym wyborem [5]. 
   
•  By odciążyć wątrobę  należy zdecydować się na dietę lekkostrawną.  Z tego powodu warto spożywać   5-6 niewielkich posiłków dziennie co 3-4 godziny. Najzdrowszymi metodami obróbki termicznej będzie gotowanie na parze oraz w wodzie i pieczenie. Dobór produktów warto przeprowadzić indywidualnie. Jeśli produkty pełnoziarniste, nasiona roślin strączkowych, surowe warzywa czy orzechy, będą dobrze tolerowane - nie ma potrzeby  z nich rezygnować.
   
•  Do wszystkich procesów zachodzących w organizmie niezbędna jest woda. Jest ona również środowiskiem rozkładu toksyn w wątrobie. Dlatego niezbędne jest spożywanie minimum 2 l płynów dziennie.
   
•  Należy dodatkowo ograniczyć ilość soli. Poza dosalaniem potraw, musimy pamiętać, że sól występuje w mięsie przetworzonym, serach, oliwkach, kiszonkach oraz słonych przekąskach. Dlatego wszystkie te produkty powinny zostać ograniczone w jadłospisie. 
   
•  Aktualne  badania wskazują, że nie ma potrzeby eliminacji kawy z diety wątrobowej. Nie dość, że uwielbiany przez wielu czarny napar nie ma niekorzystnego działania na ten narząd, to coraz więcej badań wskazuje, że może on zmniejszać ryzyko niealkoholowego stłuszczenia wątroby, jej zwłóknienia oraz nowotworów [6, 7].

Dieta wątrobowa - co jeść?

Dieta wątrobowo-cukrzycowa

Niestety coraz częstszym przypadkiem jest współwystępowanie cukrzycy typu 2 i chorób stłuszczeniowych wątroby. Dzieje się tak zarówno z powodu postępującego uszkodzenia wątroby u osób z cukrzycą jak i zwiększenia ryzyka zaburzeń gospodarki węglowodanowej, gdy wątroba nie działa prawidłowo [8]. U osób obciążonych obiema jednostkami chorobowymi  odpowiednia dieta odgrywa kluczową rolę w zachowaniu zdrowia. Szczególnie ważna jest redukcja masy ciała, jeśli jest ona nadmierna. Deficyt kaloryczny nie tylko poprawia gospodarkę węglowodanową, ale i ma zbawienny wpływ na regenerację wątroby. 

Kolejnym ważnym aspektem jest spożywanie dobrze zbilansowanych posiłków zawierających źródło białka, tłuszczu, węglowodanów złożonych oraz dodatek warzyw lub owoców. Oba te schorzenia wymagają ograniczenia cukrów prostych - dlatego niewskazane jest dosładzanie, spożywanie słodkich przekąsek, wyrobów cukierniczych, ale też dużych ilości owoców. Trzymając się tych prostych zasad możemy wspomóc nasze zdrowie i zminimalizować ryzyko dalszych powikłań.

Dieta wątrobowa - jadłospis:

Śniadanie
Kanapki na bułce graham z twarożkiem z rzodkiewką i koperkiem, jajko na miękko, cząstki ogórka

Drugie śniadanie
Jaglanka na mleku sojowym z kakao i malinami
 
Obiad
Dorsz pieczony z papryką i cukinią, ziemniaki gotowane na parze, sałata w jogurcie 

Podwieczorek
Koktajl truskawkowy z awokado, maślanką i płatkami owsianymi

Kolacja
Sałatka z rukolą, pomidorami, serem mozzarella light, grzankami z chleba graham, orzeszkami piniowymi i sosem vinegret 

Dieta wątrobowa nie jest aż tak skomplikowana i nie wymaga tak wielu wyrzeczeń jak mogłoby się wydawać. Jeśli jednak nadal masz wątpliwości jak odpowiednio ją zbilansować, zachęcamy do kontaktu z dietetykiem, który przygotuje Ci indywidualne zalecenia i jadłospis, dzięki któremu Twoja wątroba wróci do formy. 

Chcesz dowiedzieć się czy nasza dieta pudełkowa będzie dla Ciebie odpowiednia?
Skorzystaj z bezpłatnej konsultacji z naszym dietetykiem: tel. 22 730 00 69.

Bibliografia:

1. European Association For The Study Of The Liver. "EASL Clinical Practice Guidelines on nutrition in chronic liver disease." Journal of hepatology 70.1 (2019): 172-193.
2. Plauth, Mathias, et al. "ESPEN guideline on clinical nutrition in liver disease." Clinical Nutrition 38.2 (2019): 485-521.
3. Habior, Andrzej. "Zioła i suplementy diety a ryzyko uszkodzenia wątroby." Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy 4.2 (2012): 59-68.
4. Ma, Jiantao, et al. "Improved diet quality associates with reduction in liver fat, particularly in individuals with high genetic risk scores for nonalcoholic fatty liver disease." Gastroenterology 155.1 (2018): 107-117.
5. Schwimmer, Jeffrey B., et al. "Effect of a low free sugar diet vs usual diet on nonalcoholic fatty liver disease in adolescent boys: a randomized clinical trial." Jama 321.3 (2019): 256-265.
6. Hayat, Umar, et al. "The effect of coffee consumption on the non-alcoholic fatty liver disease and liver fibrosis: A meta-analysis of 11 epidemiological studies." Annals of Hepatology 20 (2021): 100254.
7. Bravi, Francesca, et al. "Coffee and the risk of hepatocellular carcinoma and chronic liver disease: a systematic review and meta-analysis of prospective studies." European Journal of Cancer Prevention 26.5 (2017): 368-377.
8. Kosmalski, Marcin. "Niealkoholowe stłuszczenie wątroby z cukrzycą typu 2–niedoceniony problem kliniczny."

Natalia Chmielewska

Dyplomowany dietetyk, entuzjastka racjonalnej diety i miłośniczka dobrego jedzenia. Ukończyła Warszawski Uniwersytet Medyczny. Na co dzień działa w social mediach pod nazwą Dietetyczka Nati, szerząc wiedzę na temat zdrowego odżywiania i udowadniając, że zbilansowana dieta nie musi być pełna wyrzeczeń. Tworzy własne e-booki i pomaga zmienić sylwetkę, poprawić stan zdrowia oraz poczuć się dobrze w swoim ciele.