Dieta przy nowotworze powinna być odpowiednio zbilansowana, odżywcza, uboga w cukier i produkty wysokoprzetworzone. W zależności od stadium choroby zapotrzebowanie kaloryczne pacjentów bywa różne, więc trzeba pamiętać, by dobrać poziom energetyczności menu do indywidualnych potrzeb. Bardzo istotne jest pozostawanie pod kontrolą lekarza, który zaleci, czego nie jeść przy raku, a które produkty są zalecane i mogą wykazywać dobroczynne działanie.
Spis treści:
- Jak powinna wyglądać dieta w chorobie nowotworowej?
- Białko w diecie chorych na nowotwór
- Węglowodany w diecie chorych na nowotwór
- Tłuszcze w diecie chorych na nowotwór
- Dieta w chorobie nowotworowej – co jeść?
- Dieta w chorobie nowotworowej – czego nie jeść?
- Dieta w chorobie nowotworowej – przykładowe przepisy
Jak powinna wyglądać dieta w chorobie nowotworowej?
Rak w organizmie doprowadza do intensyfikacji niekorzystnych procesów metabolicznych związanych z pozyskiwaniem energii wykorzystywanej przez namnażające się komórki nowotworu. Przeważająca część chorób nowotworowych istotnie zwiększa zapotrzebowanie energetyczne organizmu, a także wymaga dostarczenia większej ilości substancji i składników o działaniu bioaktywnym i antyoksydacyjnym. W przypadku gdy u chorego na nowotwór dostarcza się zbyt małą ilość energii, organizm może wykorzystywać białka organizmu oraz rezerwy tkanki tłuszczowej.
Zarówno spadek tłuszczowej, jak i beztłuszczowej masy ciała u chorego na raka, przyczynia się do pogłębiania niedożywienia, progresji choroby i zwiększania ryzyka ewentualnych powikłań pooperacyjnych. Prawidłowe żywienie onkologiczne jest niebywale istotne, ponieważ niedożywienie występuje u 40–90% pacjentów.
Dieta nowotworowa powinna być dopasowana do:
- rodzaju nowotworu,
- stadium choroby,
- metod leczenia,
- ogólnego stanu zdrowia,
- innych schorzeń,
- towarzyszących dolegliwości, np. nudności, wymioty, zaparcia, biegunki, zaburzenia połykania.
Zalecenia należy zatem dostosować do danego pacjenta, by zapobiegać niedożywieniu. Zaburzeniami stanu odżywienia najbardziej zagrożeni są chorzy z nowotworami: przełyku, żołądka, trzustki, głowy, szyi oraz z rakiem płuc.
Podstawowym krokiem w planowaniu diety na raka powinna być ocena indywidualnego zapotrzebowania energetycznego. Należy jednak pamiętać, iż zapotrzebowanie na energię może się zmieniać wraz z progresją choroby onkologicznej, dlatego należy je korygować i dopasowywać w zależności od towarzyszących dolegliwości.
Dodatkowo u chorych niedożywionych lub przyjmujących ograniczone posiłki (mniej niż 60% dobowego zapotrzebowania na energię powyżej 10 dni) lub prawidłowo odżywionych, u których przewidziany jest okres niejedzenia, przez co najmniej 7 dni zalecana jest interwencja żywieniowa. Należy bezzwłocznie ocenić zapotrzebowanie białkowo-kaloryczne pacjenta, najlepiej metodą kalorymetrii pośredniej i zalecić indywidualnie dobraną interwencję żywieniową. Jadłospis dla chorego na raka powinien pokrywać zapotrzebowanie na energię, białko, elektrolity, pierwiastki śladowe, witaminy i wodę.
U chorych na nowotwór zaleca się zwiększenie podaży białka do >1 g na kg należnej masy ciała w ciągu doby. Warto dążyć do podaży 1,5 g/kg mc./dobę, ale należy wtedy monitorować czynność nerek.
Węglowodany w diecie chorych na nowotwór
Panuje powszechne przekonanie, że rak żywi się cukrem. Wiadomo, że komórki nowotworowe z uwagi na zwiększoną proliferację i intensyfikację procesów glikolizy wykorzystują spore ilości glukozy, dlatego w żywieniu onkologicznym zaleca się ograniczenie podaży cukrów prostych w diecie. Należy jednak pamiętać, jaka jest rola węglowodanów w organizmie i zadbać o odpowiedni udział złożonych sacharydów w diecie chorych na raka.
Tłuszcze w diecie chorych na nowotwór
Przy leczeniu onkologicznym, w zależności od lokalizacji guza nowotworowego, pacjenci często zgłaszają problemy z trawieniem i wchłanianiem pokarmów i potraw wysokotłuszczowych. W takich przypadkach należy zmniejszyć udział tłuszczu w diecie oraz zwrócić uwagę na rodzaj i jakość dostarczanych tłuszczów. W chorobie nowotworowej warto zadbać o odpowiednią podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych – EPA (kwas eikozapentaenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy), które wykazują działanie przeciwzapalne, a także hamują lipolizę indukowaną nowotworem i zmniejszają degradację białek mięśniowych.
Dieta w chorobie nowotworowej – co jeść?
Dieta przy chorobie nowotworowej zależy od towarzyszących dolegliwości i rodzaju nowotworu. Jeśli chory nie zgłasza dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, warto zadbać o to, by menu było pełnowartościowe i różnorodne. Przykładowo w jadłospisie dla chorych na raka mogą wówczas znaleźć nawet ciasta. Na różnych etapach zalecane są dla chorych zupy krem przygotowywane na chudym bulionie.
Dieta przy nowotworze złośliwym może zawierać (w zależności od tolerancji chorego, rodzaju nowotworu i dolegliwości):
- warzywa i owoce;
- węglowodany złożone – stanowiące naturalne źródło polisacharydów będących substratami w procesie fermentacji bakteryjnej i syntezy krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (mają wpływ na regenerację nabłonka jelit oraz utrzymanie właściwej mikroflory jelitowej czy hamowanie proliferacji komórek nowotworowych): pełnoziarniste pieczywo, gruboziarniste kasze: jęczmienna, pęczak, gryczana; pełnoziarniste makarony, otręby, płatki owsiane, produkty z mąki z pełnego przemiału;
- orzechy, pestki dyni, nasiona słonecznika, siemię lniane;
- tłuszcze np. olej lniany, oliwę z oliwek;
- produkty będące źródłem pełnowartościowego białka: chude mięso, jaja, ryby, nabiał;
- nasiona roślin strączkowych.
Oprócz odpowiedniego żywienia i poradnictwa dietetycznego, w celu zapobiegania niedożywienia często wprowadza się także doustne suplementy pokarmowe – ONS. Czasami konieczne jest stosowanie menu lekkostrawnego i ograniczenie podaży błonnika pokarmowego. Należy wówczas pamiętać, by przepisy na obiad dla chorego na raka przygotowywać w odpowiedni sposób, gotując potrawy na parze, dusząc lub gotując w wodzie.
U chorych na raka powszechnie występują niedobory pokarmowe, które mogą przyczyniać się do różnych dolegliwości np. zaburzeń smaku, odwodnienia, uszkodzenia błon śluzowych czy upośledzenia gojenia się ran. Dieta powinna zatem zostać wzbogacona o odpowiednie suplementy diety, np. chorzy z nowotworem wątroby czy trzustki mogą wymagać wzbogacenia diety o cynk, selen czy witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Suplementację należy zawsze poprzedzić odpowiednim wywiadem i konsultacją z lekarzem oraz analizą witamin i składników mineralnych we krwi.
Bardzo istotne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu i picie przynajmniej 8 szklanek wody dziennie. Odwodnienie może przyczyniać się do występowania niepożądanych dolegliwości: wymiotów, nudności czy zaparć. Wśród tego, co pić na diecie onkologicznej znajdują się również naturalne soki owocowe i warzywne (w zależności od tolerancji chorego). Niezalecane są natomiast alkohol i kofeina.
Sprawdź także: Superfoods – co to takiego?.
Dieta w chorobie nowotworowej – czego nie jeść?
To, czego nie wolno jeść przy nowotworach, pokrywa się z tym, co nie jest zalecane nawet u osób zdrowych. Poniższe produkty powinno się ograniczyć, a najlepiej całkowicie wyeliminować:
- przetworzone produkty spożywcze, np. fast foody, gotowe dania, przetworzone mięso, słodycze, słodzone napoje;
- produkty zawierające tłuszcze trans;
- cukier;
- czerwone mięso i przetworzone mięso: wołowina, wieprzowina i jagnięcina, wędliny i kiełbasy itd.
- alkohol i inne używki;
Sprawdź także: Leczenie dietą. Czy można uzdrowić organizm za pomocą diety?
Dieta w chorobie nowotworowej – przykładowe przepisy
Jak widać, dieta przy nowotworach powinna być dobrana indywidualnie. Najlepiej, aby została omówiona z doświadczonym dietetykiem klinicznym, który poinstruuje pacjenta oraz rodzinę, jak powinno wyglądać odpowiednie żywienie w zależności od rodzaju nowotworu i innych dolegliwości. Specjalista podpowie też, jakie przepisy diety dla chorych na raka warto wypróbować i które produkty mogą korzystnie wpłynąć na stan zdrowia i samopoczucie. Ułatwieniem dla chorych i ich rodzin może też być catering dietetyczny dopasowany do indywidualnych potrzeb.
Poniżej przedstawiamy przykładowe dania, które można wykorzystać w jadłospisie chorego na początkowym stadium choroby, w przypadku braku dolegliwości.
Śniadanie: owsianka na wodzie z borówkami, nasionami chia i płatkami migdałów
II śniadanie: budyń jaglany z bananem i malinami
Obiad: zupa jarzynowa, pieczone warzywa z dorszem i batatami
Podwieczorek: pieczone jabłko z cynamonem, sok warzywno-owocowy
Kolacja: kanapki z pastą z awokado i jajka z pomidorem i ogórkiem
Bibliografia:
- Barreira J. V., The Role of Nutrition in Cancer Patients, „Nutrition and Cancer”, 2021; 73 (11–12).
- Szałowski A. W., Żywienie w chorobach nowotworowych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.
