W procesie leczenia chemią warto zadbać o odżywianie, które pomoże złagodzić skutki uboczne cytostatyków, czyli odpowiednio zbilansowane, bogate w witaminy i minerały oraz dopasowane do dolegliwości i schorzeń towarzyszących. Najlepiej skonsultować się w tej kwestii z lekarzem, który doradzi, jaka dieta przy chemioterapii w konkretnym przypadku może okazać się korzystna.
Spis treści:
- Jak skomponować dietę przy chemioterapii?
- Dieta przy chemioterapii – jak uspokoić układ pokarmowy w trakcie problemów z trawieniem?
- Dieta przy chemioterapii – produkty zalecane
- Dieta przy chemioterapii – produkty zakazane
- Dieta przy chemioterapii – składniki odżywcze wspierające proces leczenia
- Dieta przy chemioterapii – jadłospis
Jak skomponować dietę przy chemioterapii?
Dieta podczas chemioterapii powinna być dobrana indywidualnie, w zależności od stanu zdrowia, zaawansowania choroby oraz rodzaju leczenia. Niestety terapia przeciwnowotworowa może mieć szereg efektów ubocznych, z którymi dodatkowo muszą borykać się schorowani pacjenci.
Chemioterapia najczęściej wywołuje nudności i wymioty, a także wpływa na proces trawienia i zaburza rytm wypróżnień. Pacjenci stosujący taki rodzaj leczenia często zmagają się również z kserostomią — nadmierną suchością w jamie ustnej. Równie powszechnym zjawiskiem jest brak apetytu, który wynika ze zmiany smaku — u wielu pacjentów pojawia się metaliczny posmak w ustach.
Wszystkie te dolegliwości sprawiają, że pacjenci nie mają ochoty na jedzenie, a w konsekwencji rozwija się u nich niedożywienie, które w stanie choroby jest wyjątkowo groźne. Dieta w chemioterapii powinna być odpowiednio przemyślana, ponieważ musi dostarczać wszystkie składniki odżywcze niezbędne do walki z nowotworem.
Przede wszystkim należy zadbać o odpowiednią podaż kalorii, białka i węglowodanów. W przypadku chorych w okresie chemioterapii wartość energetyczną diety oblicza się nieco inaczej (stosuje się przeliczenia uwzględniające należną masę ciała pacjenta). Warto wprowadzić dietę wysokoenergetyczną, która dostarczy około 30-45 kcal/kg mc. na dobę, w zależności od stopnia wyniszczenia organizmu. Spożycie białka powinno wynosić 1,5–2 g/kg mc. na dobę. Wysoka podaż białka umożliwia regenerację organizmu, wpływa korzystnie na gojenie się ran, a także wspomaga zachowanie odporności na odpowiednim poziomie.
Jadłospis diety przy chemioterapii powinien bazować na daniach lekkostrawnych, które nie będą obciążały przewodu pokarmowego. Ważna jest również metoda obróbki termicznej – wskazane są:
- gotowanie,
- gotowanie na parze,
- duszenie bez obsmażania,
- pieczenie w folii lub naczyniu żaroodpornym bez dodatku tłuszczu.
Przepisy diety przy chemioterapii powinny być dostosowane do preferencji smakowych osoby chorej, aby zachęcić ją do jedzenia. Nie należy odmawiać ulubionych produktów, zwłaszcza pacjentom wyniszczonym, ponieważ w ich przypadku liczy się każda spożyta kaloria.
Jeśli występuje już niedożywienie, można wprowadzić doustne suplementy pokarmowe (ONS). Istnieje wiele rodzajów takich produktów i w zależności od potrzeb, aby wzbogacić żywienie osoby chorej, można wykorzystać te wysokokaloryczne lub wysokobiałkowe.
Sprawdź także: Leczenie dietą. Czy można uzdrowić organizm za pomocą diety?
Dieta przy chemioterapii – jak uspokoić układ pokarmowy w trakcie problemów z trawieniem?
Jaka dieta przy chemioterapii złagodzi dolegliwości trawienne? Lekkostrawna. Taki model żywienia ogranicza podaż błonnika pokarmowego, który działa drażniąco i pobudzająco na perystaltykę jelit. Lekkostrawne produkty zapobiegają też wzdęciom, które są powodem dyskomfortu jelitowego.
Warto też zadbać o odpowiednią konsystencję dań. Można wprowadzić potrawy w formie płynnej lub półpłynnej, ponieważ zwiększają efektywność przyjmowania posiłków. Szczególną uwagę należy zwrócić na nawodnienie, ponieważ odpowiednia ilość płynów zmniejsza ryzyko zaparć. Oprócz napojów dobrym źródłem wody będą też buliony i kremy warzywne. Jakie zupy przy chemioterapii są najlepsze? Polecane są: krupnik, zupa jarzynowa, zupa krem z dyni czy z marchewki. Ważne, aby do zup nie dodawać zasmażki, grzybów, tłustej śmietany, boczku oraz innych ciężkostrawnych dodatków.
Wielu pacjentów przyjmujących mocne leki przeciwnowotworowe, np. antracykliny, bardzo źle je toleruje. Dieta przy chemioterapii czerwonej powinna być bardzo lekka z uwagi na uporczywe dolegliwości. Bazą powinny być płynne posiłki, np.: koktajle, smoothie, zupy i delikatne, wodniste owsianki.
Niewskazane jest spożywanie ostro przyprawionych potraw, które mogą przyczyniać się do wymiotów. Należy unikać: ostrej papryki, chilli, pieprzu, czosnku kurkumy i pieprzu cayenne. Dozwolony jest natomiast imbir, który ma udokumentowane działanie przeciwwymiotne. Zaleca się picie naparów z imbiru oraz herbat z imbirem.
Ważne jest również obserwowanie reakcji organizmu na produkty zawierające laktozę. U niektórych pacjentów dochodzi do nietolerancji tego składnika, co może powodować wzdęcia i biegunkę. W takim przypadku warto zamienić nabiał z dodatkiem laktozy na produkty bezlaktozowe, aby zniwelować dolegliwości trawienne.
Sprawdź także: Dieta low FODMAP – wesprzyj swoje jelita
Dieta przy chemioterapii – produkty zalecane
Co jeść przy chemioterapii i jakie produkty wybierać do swojego jadłospisu? W związku z tym, że rekomendowana jest dieta lekkostrawna, należy wybierać produkty delikatne dla przewodu pokarmowego:
Zalecane produkty zbożowe to: chleb pszenny, makaron z pszenicy durum, biały ryż, kasze drobnoziarniste (kasza jaglana, manna, kuskus), płatki owsiane błyskawiczne czy sucharki. Są one źródłem węglowodanów złożonych. Błonnik pokarmowy w diecie lekkostrawnej powinien pochodzić głównie z młodych warzyw. Aby były lepiej strawne, można podawać je w formie ugotowanej, zblanszowanej czy nawet starte na tarce. Polecane są: pomidory bez skórki, marchew, dynia, buraki i cukinia. A jakie owoce można jeść przy chemioterapii? Warto wybierać te bardzo dojrzałe. Można podawać je po uduszeniu czy zblendowanie. Dobrym pomysłem na odżywczą przekąskę będzie smoothie bowl – przepis warto dobrać do osobistych preferencji smakowych.
Dieta powinna też dostarczać duże ilości białka. Co najmniej połowę zapotrzebowania powinno pokrywać białko pełnowartościowe, które zawiera wszystkie aminokwasy niesyntetyzowane w ludzkim organizmie. Taki rodzaj białka znajduje się w produktach pochodzenia zwierzęcego. Najlepszym źródłem są: chude mięso (królik, indyk, kurczak, cielęcina, chude części wołowiny), jaja, mleko, ser twarogowy, a także ryby. Rola ryb w diecie jest niezwykle ważna. Są one dobrym źródłem jodu, witaminy D oraz kwasów omega-3 o udowodnionym działaniu przeciwzapalnym.
Warto wzbogacić dietę o oleje roślinne, które składają się głównie z nienasyconych kwasów tłuszczowych. Najkorzystniej wpływają na zdrowie, jeśli są dodawane na zimno do gotowych potraw. Właściwości antyzapalne ma np. oliwa z oliwek, a źródłem dobrych tłuszczów są: olej rzepakowy, olej lniany i miękkie margaryny.
Ważne jest też odpowiednie nawodnienie, zwłaszcza w przypadku występowania biegunek i zaparć. Najlepiej sięgać po wodę mineralną lub źródlaną i unikać gazowanej, która może podrażniać żołądek i wywoływać wzdęcia. Soki owocowe (oprócz cytrusowych) są dobrym źródłem witamin i w dziennym jadłospisie można zastąpić jedną porcję owoców wybranym sokiem.
Pacjenci często zastanawiają się, czy picie kawy podczas chemioterapii jest dozwolone. Niestety kofeina może wchodzić w interakcje z lekami i podrażniać przewód pokarmowy, więc nie jest wskazana.
A co jeść po chemioterapii? Dieta po podaniu chemii powinna zostać dopasowana do stanu pacjenta i ewentualnych powikłań po leczeniu. Podstawą jest nawodnienie organizmu, które korzystnie wpłynie na podrażnioną śluzówkę i trudności w połykaniu. Dieta powinna być lekkostrawna (płynna lub papkowata). Dania nie mogą być mocno przyprawione, tłuste czy smażone, aby nie prowokowały wymiotów.
Dieta przy chemioterapii – produkty zakazane
Z uwagi na interakcje z lekami stosowanymi w leczeniu nowotworów niektóre produkty przy chemioterapii są zakazane. Zaliczają się do nich:
- cytrusy, a zwłaszcza grejpfruty (również w formie soków) – zaburzają metabolizm leków i mogą zwiększać stężenie niektórych leków nawet o kilkaset procent! To w konsekwencji może stanowić naprawdę ogromne zagrożenie dla zdrowia;
- produkty ciężkostrawne, o dużej zawartości tłuszczu i błonnika – długo zalegają w żołądku i obciążają układ pokarmowy. Należy unikać warzyw kapustnych i cebulowych, grzybów, tłustych kawałków mięsa, potraw panierowanych i smażonych w głębokim tłuszczu.
- surowe mięso, ryby i jaja, fermentowane produkty mleczne oraz kiszonki – to produkty, które stanowią zagrożenie mikrobiologiczne.
W zależności od indywidualnej tolerancji pacjenta niekiedy pojawia się potrzeba wykluczenia produktów zawierających laktozę.
Lekarze przestrzegają również przed stosowaniem na własną rękę suplementów diety. Niezalecane są zwłaszcza duże dawki witamin czy substancji pochodzenia roślinnego, które mogą wchodzić w interakcje z cytostatykami. Podobnie rzecz ma się z ziołami – niektóre mogą wpływać na działanie leków.
Dieta przy chemioterapii – składniki odżywcze wspierające proces leczenia
Składnik odżywczy, który może korzystnie wpływać na przebieg leczenia to przede wszystkim białko, które jest niezwykle ważne w zmniejszaniu ryzyka niedożywienia. Aby zwiększyć jego spożycie, można wykorzystać doustne suplementy pokarmowe o wysokiej zawartości białka (ONS).
Warto zwrócić uwagę na podaż wielonienasyconych kwasów z rodziny omega-3, które mają działanie przeciwzapalne i mogą pobudzać apetyt. W jadłospisie powinny znaleźć się tłuste ryby morskie np. śledź, makrela czy łosoś.
Dieta pacjenta onkologicznego powinna być pełnowartościowa i zapewniać odpowiednią podaż wszystkich witamin i minerałów, aby maksymalnie wesprzeć organizm w walce z nowotworem.
Pomocny po chemioterapii i dla opiekunów osób z chorobą nowotworową, które nie mają czasu na samodzielne gotowanie, może być catering dietetyczny. Jedzenie jest dostarczane na wskazany adres i zapakowane w wygodne pudełka, więc można je zabrać ze sobą, gdziekolwiek się chce i nie trzeba poświęcać czasu ani na gotowanie, ani na robienie zakupów spożywczych.
Dieta przy chemioterapii – jadłospis
Poniższy przykładowy jadłospis przy chemioterapii pokazuje, w jaki sposób może być skomponowana dieta osoby z chorobą nowotworową.
Dzień 1
Śniadanie: kromki chleba pszennego z plastrami pieczonej piersi z kurczaka, z pomidorem i sałatą
II śniadanie: owsianka z masłem orzechowym i bananem
Obiad: pieczony dorsz z kaszą jaglaną i buraczkami
Podwieczorek: koktajl na napoju owsianym z mango i brzoskwinią
Kolacja: jajecznica na parze z kromką chleba pszennego z pastą z marchewki i pietruszki
Dzień 2
Śniadanie: placuszki bananowe z brzoskwinią
II śniadanie: smoothie bowl z mango i płatkami ryżowymi
Obiad: makaron w sosie dyniowym z piersią indyka
Podwieczorek: jaglanka na napoju owsianym z pieczonym jabłkiem
Kolacja: zupa krem z buraków z grzankami z chleba pszennego
